Święto Zesłania Ducha Świętego (Pięćdziesiątnica) w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Pięćdziesiąt dni po święcie Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, dziesięć dni po Jego Wniebowstąpieniu, chrześcijanie obchodzą święto Zesłania Ducha Świętego. Zgodnie z dawną tradycją, luteranie obchodzą to święto przez dwa dni – w niedzielę i poniedziałek (podobnie jak Boże Narodzenie i Wielkanoc).

W święta Zesłania Ducha Świętego wspomina się wydarzenie wylania Ducha Świętego na dwunastu apostołów i na matkę Zbawiciela, Marię. Schronieni w wieczerniku przed prześladowcami otrzymali moc Ducha Świętego, dzięki któremu bez lęku zwiastowali Ewangelię o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Według relacji ewangelisty Łukasza w Dziejach Apostolskich, Duch Święty zstąpił na apostołów i Marię pod postacią języków ognia (Dz 2,3) w dniu Pięćdziesiątnicy (Szawuot).

Święto Szawuot poprzez zesłanie Ducha Świętego stało się dla chrześcijan symbolicznym dniem narodzin Kościoła – wspólnoty wiary, która żyje dzięki ukrzyżowanemu i zmartwychwstałemu Chrystusowi.

Duch Święty, trzecia osoba Trójcy Świętej, występujący w tradycyjnej ikonografii i teologii niejako w cieniu Ojca i Syna, symbolizowany jest przez ogień, światło lub gołębicę. Jest tym, który pobudza grzesznika do wiary, wzmacnia ją i odradza z popiołów zwątpienia. Duch Święty działający w ukryciu jest jednak głównym źródłem życia Kościoła, gdyż to On sprawia, że możemy się modlić i wierzyć.

Prawdę tę wyraził reformator Kościoła ks. Marcin Luter w komentarzu do III Artykułu Wiary w Małym Katechizmie: „Wierzę, że ani przez własny rozum, ani przez siły swoje w Jezusa Chrystusa, Pana mego, uwierzyć ani z Nim połączyć się nie mogę, ale że mnie Duch Święty przez Ewangelię powołał, darami swymi oświecił, w prawdziwej wierze poświęcił i utrzymał”.

W święta Zesłania Ducha Świętego kolorem liturgicznym według tradycji jest czerwony, na pamiątkę języków ognia, pod postacią których zstąpił Duch Boży. W niektórych luterańskich parafiach w niedzielę, w pierwszym dniu świąt, obchodzona jest też uroczystość konfirmacji. Na Śląsku Cieszyńskim w drugim dniu świąt Zesłania Ducha Świętego po nabożeństwach wierni spotykają się przy parafiach na tradycyjnym smażeniu jajecznicy pod gołym niebem. Jajecznica składająca się zazwyczaj z ok. 200 jaj jest smażona na ognisku. Zwyczaj ten nieznany jest w innych częściach Polski.

W krajach o tradycji protestanckiej pamięta się wciąż o tym, że są to święta z grupy najważniejszych trzech w roku, dlatego w Niemczech, Danii, Holandii i Szwajcarii wolny od pracy jest także poniedziałek.

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Zesłanie Ducha Świętego, zwane również uroczystością Pięćdziesiątnicy, a w tradycji ludowej Zielonymi Świątkami, jest trzecim najważniejszym świętem chrześcijańskim po Wielkanocy i Bożym Narodzeniu. Przypada zawsze pięćdziesiąt dni po uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego i dziesięć dni po święcie Wniebowstąpienia Pana Jezusa, między 10 maja a 13 czerwca, kiedy przyroda jest najbardziej bujna, pełna zieleni i kwiatów.

W liturgii Kościoła Starokatolickiego Mariawitów Zesłanie Ducha Świętego składa się z wigilii, trzech dni uroczystości (niedziela, poniedziałek i wtorek) oraz oktawy, którą kończy uroczystość Trójcy Przenajświętszej. Kolorem liturgicznym tego czasu jest czerwień, oznaczająca ogień i miłość Ducha Świętego.

Niegdyś to święto obchodzone było bardzo uroczyście nie tylko w świątyniach, ale również w domach i gospodarskich obejściach, które w przededniach uroczystości gruntownie sprzątano. Do dziś gdzieniegdzie zachował się zwyczaj majenia, czyli przystrajania kościołów, domów, płotów i bram zielonymi gałązkami brzozy i liśćmi tataraku. Od tego zwyczaju wzięła się ludowa nazwa tego święta. W kościołach ołtarze przystrajane są kwiatami koloru czerwonego.

Wierni do uroczystości Pięćdziesiątnicy przygotowują się poprzez odmawianie nowenny do Ducha Przenajświętszego, która rozpoczyna się w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, a kończy w wigilię Zielonych Świątek. Nowenna (z łac. novem – dziewięć) ma rodowód biblijny, jej pierwowzorem jest modlitewne oczekiwanie uczniów Chrystusa w Wieczerniku na wylanie Ducha Świętego. W dniu wniebowstąpienia Pan Jezus nakazał uczniom pozostać w Jerozolimie, aż Ojciec wypełni swoją obietnicę i będą napełnieni mocą z wysokości. Na pamiątkę tego modlitewnego czuwania chrześcijanie wzywają Ducha Świętego, aby zstąpił na wiernych i udzielił im swoich darów.

Ostatnim dniem przygotowania do Zielonych Świątek jest wigilia Zesłania Ducha Świętego, podczas której odprawiana jest msza święta z prośbą o wylanie Ducha Świętego na wiernych i kończy się odmawianie nowenny. W starożytności chrześcijańskiej było to dzień zbliżony liturgicznie do Wielkiej Soboty, w którym poświęcano wodę oraz udzielano chrztu katechumenom.

W uroczystość Zesłania Ducha Świętego na rozpoczęcie liturgii śpiewa się hymn „Przybądź Duchu Stworzycielu”, odmawiana jest litania do Ducha Świętego i modlitwy do boskiego Parakleta. Pomiędzy lekcją a ewangelią wspólnota Kościoła woła: „Przybądź Duchu Święty, napełnij serca Twych wiernych i ogień miłości Twojej w nich zapal”, następnie śpiewana jest sekwencja „Przybądź Duchu Święty”. Na zakończenie nabożeństwa kapłan intonuje „Przez Twoje Święte Ducha Zesłanie” i wyrusza procesja z Przenajświętszym Sakramentem, która okrąża kościół. Wieczorem odprawiane są uroczyste nieszpory, podczas których również śpiewa się hymn „Przybądź Duchu Święty”.

W drugi i trzeci dzień Zielonych Świątek oraz w poszczególne dni oktawy w mszy świętej powtarza się zawołanie „Przybądź Duchu Święty” oraz sekwencję z niedzieli Pięćdziesiątnicy. Liturgia tych dni ukazuje działanie Ducha Świętego w życiu rodzącego się Kościoła. Charakterystyczne dla mariawitów jest odmawianie w tych dniach wielkanocnej antyfony do Najświętszej Maryi Panny „Wesel się Królowo miła” z odpowiednią dla Zielonych Świętek zmianą: „bo ten, którego zrodziła, Ducha Zesłał Pan nad Pany, módl się do Niego za nami. Alleluja”. Antyfona ta kończy większość nabożeństw w okresie paschalnym i śpiewana jest do soboty przed uroczystością Trójcy Przenajświętszej, która kończy ten radosny czas w życiu Kościoła. Następny zaś dzień rozpoczyna okres po Zesłaniu Ducha Świętego, zwany niekiedy okresem zwykłym w ciągu roku.

Kościół Prawosławny

Zstąpienie Świętego Ducha na apostołów, zwane również Pięćdziesiątnicą, posiada swoje źródło w księdze Dziejów Apostolskich (2,1–13). W Starym Testamencie naród wybrany świętował Pięćdziesiątnicę na pamiątkę pięćdziesięciodniowego pobytu na pustyni po sprawowaniu Paschy, kiedy otrzymał synajskie prawo. W Nowym Testamencie chrześcijanie pięćdziesiąt dni po święcie Paschy przyjmują Świętego Ducha, który ustanawia Prawo kierujące ku wszelkiej prawdzie i wykonywaniu tego, co jest miłe Bogu.

Pięćdziesiąty dzień po święcie Zmartwychwstania jest również momentem narodzin Kościoła, za pośrednictwem którego cały wszechświat otrzymuje uświęcenie oraz przygotowuje wiernych do Królestwa Bożego.

Święto Zesłania Świętego Ducha na apostołów określane jest także dniem Świętej Trójcy. Kościół Prawosławny w święcie Pięćdziesiątnicy opiewa potęgę Boga Ojca, który posłał Pocieszyciela, oraz wyraża wdzięczność Chrystusowi, który uprosił zesłanie Świętego Ducha, i nie zapomina o Oświecicielu – Świętym Duchu, który zstąpił na apostołów, czyniąc ich pierwszymi owocami Chrystusowego odkupienia. W tym dniu całej ludzkości została objawiona tajemnica, że Bóg jest jeden, w trzech osobach – Bóg Ojciec, Bóg Syn i Bóg Święty Duch. Wiara w Przenajświętszą Trójcę jako Trójjedynego Boga jest fundamentalnym dogmatem wiary chrześcijańskiej.

W wigilię święta Pięćdziesiątnicy po raz pierwszy od nocy paschalnej śpiewana jest modlitwa do Świętego Ducha: „Królu Niebieski, Pocieszycielu, Duchu Prawdy, który wszędzie jesteś i wszystko napełniasz, Skarbnico dóbr i Dawco życia, przyjdź i zamieszkaj w nas, i oczyść nas z wszelkiej zmazy, i zbaw, o Dobry, dusze nasze”, od której rozpoczyna się każde nabożeństwo w świątyni, jak i modlitwy wznoszone w domowym zaciszu. Do osobliwości liturgicznych omawianego święta zaliczyć należy wielkie nieszpory sprawowane bezpośrednio po świątecznej liturgii, w trakcie której odczytywane są modlitwy z obrzędem klękania. Wierni po raz pierwszy od Wielkiego Piątku, kiedy klękanie dozwolone jest wyłącznie przed epitafium, stają ponownie na kolana. W prawosławiu o tradycji słowiańskiej kolorem liturgicznym okresu Pięćdziesiątnicy jest zielony, który symbolizuje życie, łaskę Świętego Ducha.

Zgodnie z lokalną tradycją Kościoła Prawosławnego w Polsce, w dniu Świętej Trójcy wnętrza świątyń są bogato ozdabiane gałązkami brzozy, a podłoga dekorowana jest „dywanami” z żywych kwiatów lub wyściełana trawą bądź tatarakiem. Coraz rzadziej spotykana jest tradycja przygotowywania maleńkich kwiatowych bukiecików.

Drugi dzień Pięćdziesiątnicy poświęcony jest Pocieszycielowi, Świętemu i Życiodajnemu Duchowi. Dzień ten zwany jest poniedziałkiem Świętego Ducha. Powód, dla którego Kościół wyznaczył oddzielne święto poświęcone trzeciej hipostazie Świętej Trójcy, wynika z czci i chwały, którą ojcowie pragnęli okazać Świętemu Duchowi za Jego bogate dary udzielane światu.

Kościół Prawosławny bazując na orzeczeniach soborów powszechnych zabrania przedstawiania wyobrażeń Boga Ojca i Boga Świętego Ducha. Wynika to z Ewangelii, gdzie stwierdza się, że „Boga nikt nigdy nie widział” (J 1,18). Dlatego przedstawienie Boga Ojca w jakiejkolwiek innej postaci niż Jezusa Chrystusa jest przedstawieniem stworzenia, a nie Stwórcy. Utożsamianie Świętego Ducha z gołębiem, językiem ognia jest znaczącym uproszczeniem. Wizerunki Boga Ojca jako starca i Boga Świętego Ducha w postaci gołębicy nie znajdują odzwierciedlenia w bizantyjskiej ikonografii. Kościół Prawosławny uważa, że św. mnich Andrzej Rublow był w stanie najgłębiej wyrazić tajemnicę Przenajświętszej Trójcy w postaci trzech aniołów. Takie przedstawienie Świętej Trójcy jest dopuszczalne i jedyne w Kościele Prawosławnym.