Święta wrześniowe w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Wrzesień jest czasem szczególnej wdzięczności wobec Boga za dzieło Stworzenia. W wielu parafiach odprawiane są dziękczynne msze święte za plony, zwane dożynkami. Od kilku lat Kościół Starokatolicki Mariawitów włącza się w obchody Ekumenicznego Święta Stworzenia, np. wspólne modlitwy z przedstawicielami różnych Kościołów odmawiane były w ogrodach przy mariawickiej Świątyni Miłosierdzia i Miłości w Płocku.

Spośród świąt liturgicznych obchodzonych w Kościele Starokatolickim Mariawitów we wrześniu największą rangę ma Narodzenie Najświętszej Maryi Panny, obchodzone 8 września, dziewięć miesięcy po uroczystości Niepokalanego Poczęcia Maryi. Okoliczności narodzenia Bogurodzicy znane są dzięki apokryfom, m.in. z Protoewangelii Jakuba. Według tej księgi ojciec Maryi, Joachim, pochodził z dwunastu pokoleń Izraela, zaś matka, Anna, długo cierpiała z powodu niepłodności. Gdy oboje byli już w podeszłym wieku Pan Bóg obdarzył ich córką, której nadali imię Maria.

Dla mariawitów narodzenie Maryi stanowi początek zbawienia, z Niej bowiem wyszło słońce sprawiedliwości – Chrystus Pan. Dlatego też Bogurodzica jest nazywana jutrzenką, czy też gwiazdą poranną, której pojawienie się zapowiada wschód słońca, czyli przyjście na świat Jezusa Chrystusa – Jej Syna.

W historii mariawityzmu 8 września 1887 r. stanowi datę założenia w Płocku Zgromadzenia Sióstr Ubogich Świętej Matki Klary, które po Objawieniach Mateczki z 2 sierpnia 1893 r. przyjęło nazwę Zgromadzenia Sióstr Mariawitek. W uroczystość Narodzenia Bogurodzicy siostry mariawitki obchodzą pamiątkę założenia Zgromadzenia oraz czynią w tym dniu akt ofiarowania się Najświętszej Pannie na Jej własność i na służbę Jej Syna.

Uroczystość Narodzenia NMP jest świętem patronalnym parafii mariawickiej w Mińsku Mazowieckim i Woli Cyrusowej koło Brzezin.

14 września wspomina się Podwyższenie Krzyża Świętego, jest to zarazem uroczystość parafialna w Grzmiącej pod Łodzią. Święto upamiętnia odnalezienie relikwii Krzyża Świętego przez św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna Wielkiego około 320 r. Jest okazją do przypomnienia dzieła zbawienia dokonanego na krzyżu przez Jezusa Chrystusa.

17 września jest wspomnienie stygmatów św. Franciszka z Asyżu. Mariawici określają Franciszka Serafickiego mianem swojego Patriarchy – duchowego ojca, patrona i opiekuna. Objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia podkreślają, że św. Franciszek najściślej naśladował w swoim życiu Pana Jezusa, czego dowodem są m.in. stygmaty, które pojawiły się na jego boku, stopach i dłoniach, czyli w miejscu ran Chrystusa podczas ukrzyżowania.

21 września wspomina się św. Mateusza Apostoła i Ewangelistę, jest to zarazem uroczystość parafialna w Nowej Sobótce koło Łęczycy. Mateusz, zwany Lewim, syn Alfeusza, pochodził z Nazaretu w Galilei i był celnikiem, czyli poborcą podatkowym. Żydzi pogardzali celnikami, gdyż ściągali oni opłaty na rzecz Rzymian. Uważano ich za kolaborantów żądnych nieuczciwego zysku i traktowano jak pogan. Mimo wszystko Jezus spotkawszy Mateusza nie tylko nim nie pogardził, ale również wziął udział w uczcie w jego domu i powołał go na swojego apostoła. Mateusz uznawany jest za autora pierwszej Ewangelii, którą pisał do Żydów. Przewodnią myślą Ewangelii wg św. Mateusza jest ukazanie, że Jezus Chrystus jest długo oczekiwanym przez Izraelitów mesjaszem.

29 września przypada uroczystość św. Michała Archanioła, dowódcy wojska niebieskiego, który poskromił szatana, a jego imię oznacza „któż jako Bóg”. Święto to jest okazją do przypomnienia roli aniołów w życiu chrześcijan.

Kościół Prawosławny

Wbrew błędnie przyjętemu twierdzeniu jakoby wierni Kościoła Prawosławnego obchodzili nowy rok kalendarzowy, tzw. „nowy rok juliański”, trzynaście dni po 1 stycznia, nowy rok liturgiczny u prawosławnych rozpoczyna się 1/14 września. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Nowy Rok w kalendarzu juliańskim zaczynał się 1 marca. Pierwszy Sobór Powszechny w Nicei w 325 r. przeniósł początek roku liturgicznego na 1 września. Teksty święta Zwiastowania Bogurodzicy wskazują, że pod datą 25 marca obchodzono początek nowego roku cerkiewnego. Wynika to z faktu, że zwiastowanie nazywane jest początkiem najważniejszych wydarzeń dotyczących ekonomii zbawienia ludzkości. Święto Zwiastowania to przede wszystkim Wcielenie Boga Słowa i początek wiosny, nowego stworzenia, nowego życia.

Teksty liturgiczne przypisane na święto nowego roku liturgicznego (1 września) nawiązują treścią do stworzenia świata m.in. powstanie świata widzialnego i niewidzialnego, powołanie z niebytu, mądrość i doskonałość Bożego kreacjonizmu, a także uwielbienie okazywane Bogu przez stworzenie. Nie jest to przypadkowe, ponieważ dziękując Bogu za jego łaski i dobro w stosunku do człowieka, Kościół Prawosławny wspomina największy przejaw dobroci i miłości Stwórcy wobec stworzenia – powstanie świata. W Kościele Prawosławnym 1 września obchodzony jest jako Dzień Stworzenia, ustanowiony w 1989 r. z inicjatywy patriarchy Konstantynopola Dymitra. Inicjatywa stała się ważnym punktem działalności obecnego patriarchy ekumenicznego Bartłomieja, który poprzez zaangażowanie w ruch ekologiczny nazywany jest „zielonym papieżem”. Święto stworzenia stopniowo zostało rozszerzone na Kościoły zaangażowane w Światowej Radzie Kościołów i ostatecznie na Kościół Rzymskokatolicki w 2015 r. Rokrocznie patriarcha Bartłomiej wystosowuje 1 września apel o ochronę świata stworzonego, większe i świadome zaangażowanie w działania proekologiczne na poziomie parafii, monasterów, diecezji i lokalnych Kościołów prawosławnych. Działania w tym kierunku mają być wypełnieniem przykazania Bożego, a nie wyłącznie modą czy szukaniem poklasku.

Pierwszym wielkim świętem w rozpoczętym 1/14 września nowym roku liturgicznym jest Narodzenie Przenajświętszej Bogurodzicy. Święto to często nazywane jest początkiem świąt, ponieważ Kościół Prawosławny wspomina pojawienie się jutrzenki (Bogurodzicy) zapowiadającej nadejście słońca (Chrystusa). Być może z tego faktu wynika umiejscowienie święta pod datą 8/21 września, ale również jako konsekwencja innego wydarzenia obchodzonego przez prawosławnych 9/22 grudnia – poczęcia przez sprawiedliwą Annę Bogurodzicy.

Z teologicznego punktu widzenia narodziny Matki Bożej nie były wydarzeniem przypadkowym i zwyczajnym, gdyż za jej pośrednictwem realizuje się Boży plan zbawienia ludzkości, pojednanie i zbliżenie ludzkości z Bogiem. Informacji o wydarzeniu próżno szukać na łamach Ewangelii. Odnaleźć można je w apokryficznej Protoewangelii Jakuba z II w. Przeczytamy w niej o smutku pobożnej pary z Nazaretu, Joachima i Anny, którym Bóg nie dał potomstwa.

Ustanowienie święta, podobnie jak w przypadku pozostałych świąt poświęconych Bogurodzicy, datuje się na stosunkowo późny okres. Oficjalne wprowadzenie święta Narodzenia Bogurodzicy na przełomie VI/VII w. w Bizancjum przypisuje się cesarzowi Maurycemu. Pierwszą wzmiankę o święcie znajdziemy w hymnach św. Romana Melodosa z VI w. Pojawienie się tego święta według wszelkiego prawdopodobieństwa związane jest ze wzmocnieniem szacunku oddawanego Matce Bożej po III Soborze Powszechnym w Efezie w 431 r. Początkowo święto obchodzone było w Kościele wschodnim, a wkrótce potem pojawiło się w Rzymie jako święto lokalne, nieodnoszące się do całego Kościoła zachodniego.

Ostatnim z wrześniowych świąt, o bardziej podniosłym charakterze i mającym znaczenie w kalendarzu liturgicznym Kościoła Prawosławnego, jest Podwyższenie Krzyża Pańskiego. Informacji dotyczących święta próżno szukać w Ewangelii. Jest ono ukonstytuowane na bazie Tradycji Świętej i odnosi się do konkretnego wydarzenia z czasów panowania cesarza Konstantyna Wielkiego.

Według historyków cerkiewnych z IV w., matka Konstantyna, Helena, na prośbę syna udała się do Jerozolimy w celu odnalezienia miejsc związanych z ostatnimi wydarzeniami z ziemskiego życia Chrystusa, a przede wszystkim św. Krzyża. W literaturze występują trzy różne wersje tego wydarzenia. Najbardziej rozpowszechnioną jest ta powstała w Syrii w V w., która mówi, że św. Helena chcąc dowiedzieć się o miejscu ukrycia św. Krzyża, szukała informacji wśród starszych mieszkańców Jerozolimy, co przychodziło jej z ogromnym trudem. Ostatecznie jeden ze starszych Judejczyków imieniem Judasz wskazał miejsce pod świątynią Wenery. Matka Konstantyna nakazała zniszczenie świątyni, gdzie pod jej ruinami znaleziono trzy krzyże. W ustaleniu, który należał do Chrystusa, pomogło dotknięcie ciała zmarłego człowieka do właściwego Krzyża.

Dokładna data odnalezienia św. Krzyża nie jest znana. Przypuszcza się, że miało to miejsce w 325 lub 326 r. Po odnalezieniu św. Krzyża cesarz Konstantyn przystąpił do budowy szeregu świątyń. Około 335 r. poświęcono bazylikę Zmartwychwstania Pańskiego wzniesioną bezpośrednio przy Golgocie i Grobie Pańskim. Dzień poświęcenia zaczęto uroczyście obchodzić w Jerozolimie 13 września. Następnego dnia wiernym przybyłym do Jerozolimy udostępniano dla okazania uwielbienia św. Krzyż Chrystusa. Z czasem wydarzenie to zostało wyłączone ze święta poświęcenia bazyliki Zmartwychwstania jako osobne święto upamiętniające odnalezienie św. Krzyża i obchodzone pod nazwą Podwyższenia Krzyża Pańskiego.

Jako że święto odnosi się do męki i śmierci Chrystusa na Krzyżu, o czym świadczy czytana podczas św. liturgii Ewangelia, dzień ten w Kościele Prawosławnym jest dniem postu. Nieodłączną cechą święta Podwyższenia Krzyża Pańskiego jest obrzęd wyniesienia i podniesienia św. Krzyża, odbywający się na jutrzni bezpośrednio po wielkiej doksologii, wyłącznie w świątyniach katedralnych. Biskup stojąc pośrodku świątyni na podwyższeniu zwanym katedrą, błogosławi św. Krzyżem cztery strony świata, przy czym wschód błogosławiony jest dwukrotnie. Błogosławieństwo odbywa się w ruchu wertykalnym, biskup opuszcza krzyż na wysokość łokcia od ziemi i wznosi go wysoko nad głową. Przy każdym błogosławieństwie diakon wygłasza następujące prośby: „Zmiłuj się nad nami, Boże, według wielkiego miłosierdzia Twego, modlimy się do Ciebie, wysłuchaj nas, Panie, i zmiłuj się, wołajmy wszyscy”. Zwracając się ku zachodowi mówi: „Jeszcze módlmy się za metropolitę naszego [imię] i za biskupa naszego [imię], za całe duchowieństwo i lud, wołajmy wszyscy”. Zwracając się ku południu diakon mówi: „Jeszcze módlmy się o zachowanie w opiece Bożej naszej ojczyzny, za jej władze i wojsko, wołajmy wszyscy”. Obróciwszy się ku północy diakon aklamuje: „Jeszcze módlmy się za każdą duszę chrześcijańską, cierpiącą i zasmuconą, o zdrowie, zbawienie i odpuszczenie grzechów potrzebujących, wołajmy wszyscy”. Zwróciwszy się ponownie ku wschodowi diakon wygłasza następując słowa: „Jeszcze módlmy się za wszystkich służących i kiedyś służących w tej świętej świątyni, ojców i braci naszych, o ich zdrowie, zbawienie i odpuszczenie grzechów, wołajmy wszyscy”. Przy każdej z próśb chór śpiewa stokrotnie „Panie, zmiłuj się”. Po obrzędzie podniesienia św. Krzyż złożony zostaje na pulpicie pośrodku świątyni. Następnie wierni oddają mu pokłon i uwielbienie.