Pokaż wyszukiwarkę
Wybierz język:

Wielkanoc (Pascha) w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

 

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Święto Zmartwychwstania Pańskiego (Wielkanoc) jest najradośniejszym świętem w ewangelickim roku kościelnym. Upamiętnia ono zmartwychwstanie Chrystusa, które jest zwycięstwem nad mocą śmierci. Radość ze zmartwychwstania Pańskiego niesie nam nadzieję życia wiecznego.

Wielkanoc obchodzona jest w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w ciągu dwóch dni: w niedzielę i poniedziałek. Wczesnym rankiem w Niedzielę Wielkanocną w niektórych parafiach odbywają się nabożeństwa rezurekcyjne. Przed południem odprawiane są nabożeństwa główne ze spowiedzią i komunią świętą. Kolorem liturgicznym jest biel. Ponownie rozbrzmiewają dzwony i radosne „Alleluja”.

W Wielkanoc rodziny zasiadają do uroczystego śniadania. W zależności od regionalnych zwyczajów, w ewangelickich domach spożywa się tradycyjne polskie potrawy wielkanocne.

W Poniedziałek Wielkanocny luteranie ponownie gromadzą się na nabożeństwach i wspominają historię uczniów, którzy wracali z Jerozolimy do Emaus. Spotkanie ze zmartwychwstałym Jezusem, Jego wykład Słowa Bożego w drodze i łamanie chleba otworzyły uczniom oczy.

W dni świąteczne luteranie starają się skupić na zwiastowaniu żywego Słowa Bożego oraz porządkowaniu własnego życia przed Bogiem i ludźmi.

W okresie wielkanocnym oprócz samej Niedzieli i Poniedziałku Wielkanocnego obchodzonych jest sześć niedziel, które od łacińskiego introitu posiadają swoje łacińskie nazwy:

  1. Quasimodogeniti (1 P 2,2: Jako nowo narodzone) zwana jest też Niedzielą Białą, bowiem katechumeni zdejmowali w tę niedzielę białe szaty, które nosili od Wielkanocy.
  2. Misericordias Domini (Ps 33,5: Miłosierdzia Pańskiego) – jest także zwana Niedzielą Dobrego Pasterza ze względu na czytaną Ewangelię J 10,11–30.
  3. Jubilate (Ps 66,1: Radośnie wysławiajcie Boga).
  4. Cantate (Ps 98,1: Śpiewajcie Panu pieśń nową) – niedziela poświęcona w Kościele Ewangelicko-Augsburskim śpiewowi, muzyce kościelnej, twórczości muzycznej.
  5. Rogate (Mt 7,7: Proście) – niedziela poświęcona modlitwie.
  6. Exaudi (Słuchaj, Panie, głosu mego).

W czwartek po Niedzieli Rogate (czterdzieści dni po Wielkanocy) obchodzone jest Święto Wniebowstąpienia Pańskiego. Jest to jedno z najstarszych i ważniejszych świąt chrześcijańskich. Dokumenty historyczne wspominają o nim już w drugiej połowie IV w. Uroczystość obchodzi się 40 dni po Wielkanocy i 10 dni przed Świętem Zesłania Ducha Świętego. Święto przypomina o wydarzeniu z historii zbawienia. Chrystus, który głosił Ewangelię 40 dni po swoim zmartwychwstaniu, wstąpił do nieba i zasiadł po prawicy Ojca (por. Łk 24,50–53).

Wniebowstąpienie Pańskie, które jest ukoronowaniem zmartwychwstania, nawiązuje i zapowiada również obietnice dane przez Pana Jezusa – zesłanie Ducha Świętego i jego powtórne przyjście. Przypomina o tym anamneza, modlitwa w liturgii komunijnej Kościoła, zmawiana podczas nabożeństwa: „Boże, Ojcze nasz niebiański, wspominając zbawczą mękę i śmierć Twojego Syna, uwielbiamy Jego zmartwychwstanie i wniebowstąpienie, oraz oczekujemy na Jego powtórne przyjście w chwale”. Taka jest nasza wiara chrześcijańska wynikająca z Wniebowstąpienia Pańskiego. Chcemy oddawać cześć i uwielbienie naszemu Panu i Zbawicielowi, który „przychodzi wśród obłoków, i ujrzy go wszelkie oko (…)”, bo tylko On jest „tym, który jest i który był, i który ma przyjść” (Obj 1,4–8).

Znaczenie tego święta dla ewangelików posiada również wymiar prawny. W ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP zapisano, że Święto Wniebowstąpienia Pańskiego jest dla ewangelików dniem wolnym od pracy (art. 14). W ten dzień w kościołach odbywają się świąteczne nabożeństwa, zwyczajowo odprawiane w godzinach popołudniowych.

 

Kościół Starokatolicki Mariawitów

W Kościele Starokatolickim Mariawitów wielkanocne uroczystości stanowią najważniejsze święta roku liturgicznego, do których dostosowany jest cały kalendarz i układ ksiąg liturgicznych. Na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa każda niedzielna Eucharystia stanowi centrum celebracji liturgicznej całego tygodnia.

W niedzielę rano, przed wschodem słońca, celebrans ubrany w białą kapę przychodzi wraz z ministrantami do grobu Pańskiego, poświęca go i intonuje antyfonę „Chwała Tobie Trójco”. Następnie chór śpiewa psalm 116 i 3, po czym kapłan odmawia modlitwę o Zmartwychwstaniu Jezusa, śpiewa „Przez Twoje Święte Zmartwychpowstanie” i intonuje pieśń: „Wesoły nam dzień dziś nastał”, na dźwięk której z kościoła wychodzi procesja z Przenajświętszym Sakramentem, która trzykrotnie go okrąża. Na jej przodzie idzie paschał, krzyż z czerwoną stułą oraz figura Chrystusa Zmartwychwstałego. W czasie procesji kilka osób zostaje w kościele i rozbiera grób Pański tak, aby wierni wracający z procesji nie zastali w świątyni grobu.

Po procesji kapłan ukazuje wiernym krzyż z zawieszoną czerwoną stułą i uklęknąwszy na najwyższym stopniu ołtarza trzykrotnie śpiewa: „Zmartwychwstał Pan z grobu”, na co lud odpowiada: „Który za nas był przybity do drzewa krzyża. Alleluja”. Potem śpiewana jest jutrznia wielkanocna, podczas której czytane są Ewangelie o Zmartwychwstaniu Chrystusa. Na koniec jutrzni śpiewany jest dziękczynny hymn „Ciebie Boga chwalimy” oraz antyfona maryjna „Królowo Niebios wesel się”. Następnie odprawia się uroczysta msza święta z sekwencją „Hostię Świętą Paschy dziwnej”. Na koniec mszy świętej kapłan śpiewa: „Błogosławmy Panu. Alleluja. Alleluja”, na co wierni odpowiadają: „Bogu dzięki, Alleluja, Alleluja”.

Po rezurekcji wierni spożywają w domach śniadanie wielkanocne, dzielą się poświęconym jajkiem, spożywają święconkę i składają sobie życzenia. Podobny zwyczaj, nazywany „jajeczkiem”, istnieje w wielu parafiach w okresie wielkanocnym, gdy wierni wspólnie zasiadają do stołu, dzieląc się poświęconymi pokarmami i składając sobie życzenia.

Mariawici obchodzą trzy dni świąt wielkanocnych: niedzielę, poniedziałek i wtorek. W Poniedziałek Wielkanocny wspominają Jezusa idącego do Emaus, którego uczniowie „poznali przy łamaniu chleba”. Ten dzień jest okazją do przypomnienia wiernym o związku Eucharystii ze zmartwychwstaniem Chrystusa. W ten dzień wierni polewają się wodą, stąd bywa on nazywany „Lanym Poniedziałkiem” lub „Śmigusem Dyngusem”.

We Wtorek Wielkanocny Kościół przypomina wiernym chrystofanię, czyli ukazywanie się Chrystusa po zmartwychwstaniu swoim uczniom. W okolicach Grabowa (powiat łęczycki) dzień ten połączony jest z obchodzonym regionalnie „świętem Palanta”, podczas którego odbywają się rozgrywki tej gry zespołowej.

Przez cały tydzień trwa oktawa Wielkiej Nocy, która kończy się w Niedzielę Przewodnią. Od pierwszej niedzieli po Wielkanocy praktykuje się podczas niedzielnej sumy pokropienie wiernych wodą święconą oraz eucharystyczne procesje wokół kościoła. Druga niedziela po Wielkanocy nazywana jest Niedzielą Dobrego Pasterza, od przypadających w ten dzień czytań i antyfon liturgicznych.

Okres wielkanocny jest w życiu Kościoła bardzo radosnym czasem, który obchodzi się wraz z rozkwitem wiosny i przy budzeniu się całej przyrody do życia, po długiej i smętnej zimie. Kościoły są obficie przyozdobione żywymi kwiatami, palmami i wielkanocnymi dekoracjami. W ołtarzu głównym często znajduje się błękitne tło – symbol otwartego nieba. W pobliżu ołtarza umieszczona jest figura Chrystusa zmartwychwstałego, który jedną ręką błogosławi i pokazuje swoje rany, a w drugiej trzyma chorągiew – symbol zwycięstwa odniesionego nad śmiercią, piekłem i szatanem. Na krzyżu procesyjnym zawieszona jest czerwona stuła, która oznacza Chrystusa, najwyższego kapłana, który swoją krwią przenajdroższą odkupił nas od grzechów.

Podczas mszy świętej na ewangelię zapalany jest paschał – duża woskowa świeca, oznaczająca zmartwychwstałego Chrystusa, przypominająca starotestamentowy słup ognia, który prowadził naród wybrany do Ziemi Obiecanej. Na paschale umieszczony jest krzyż wraz z czerwonymi gronami, które oznaczają pięć ran Chrystusa (koronę cierniową, bok, ręce i stopy). Napisany jest także rok bieżący i greckie litery alfa i omega (A i Ω), które oznaczają, że Chrystus jest Panem wszystkiego, pierwszym i ostatnim, początkiem i końcem, do którego należy czas i wieczność. Częstym motywem dekoracyjnym tego okresu jest baranek, który przypomina o tym, że Pan Jezus jest „Barankiem Bożym, który zgładził grzechy świata”. W liturgii często rozbrzmiewa radosne Alleluja, która oznacza „chwalmy Pana”.

W maju, kiedy rozkwitają kwiaty, drzewa pokrywają się liśćmi, a przyroda staje się bujna, Kościół mariawitów sławi Maryję jako panią i królową świata, matkę wszelkiego stworzenia. Wielu wiernych uznaje maj za najpiękniejszy miesiąc w roku. Codziennie, najczęściej wieczorem, w kościołach i kaplicach oraz przy przydrożnych kapliczkach odprawiane jest nabożeństwo majowe ku czci Najświętszej Maryi Panny, podczas którego śpiewana jest litania loretańska, antyfona „Pod Twoją Obronę”, odmawiana jest koronka do Matki Bożej Nieustającej Pomocy i inne modlitwy, śpiewane są pieśni maryjne, spośród których najbardziej charakterystyczną dla tego czasu jest utwór: „Chwalcie łąki umajone”. Na zakończenie nabożeństwa majowego w kościołach kapłani udzielają wiernym komunii świętej, a następnie głoszą krótkie nauki, czytają fragmenty Pisma Święta, objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia lub rozważania o życiu Matki Bożej. Nabożeństwo w kościele kończy się błogosławieństwem Przenajświętszym Sakramentem i odśpiewaniem pieśni maryjnej.

Na trzy dni przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego przypadają Dni Krzyżowe. Ich nazwa pochodzi od odbywających się dawnej procesji błagalnych do przydrożnych krzyży, znajdujących się na rogatkach miejscowości. Do dzisiaj w mariawickich świątyniach w te dni odmawiana jest litania do wszystkich świętych, połączona z modlitwami błagalnymi w różnych intencjach, a szczególnie o urodzaj, dobrą pogodę i Boże błogosławieństwo dla pracy rolników.

Do ważniejszych uroczystości tego okresu zaliczają się:

Okres wielkanocny kończy się uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego, która przypada 40 dni po zmartwychwstaniu Chrystusa. Tego dnia po odczytaniu Ewangelii gasi się paschał i wynosi ze świątyni. Zaczyna się czas odmawiania nowenny do Ducha Przenajświętszego – błagalnej modlitwy o siedmiorakie dary Boskiego Pocieszyciela. Zwieńczeniem świąt cyklu paschalnego jest Pięćdziesiątnica, czyli Zesłanie Ducha Świętego, zwane również Zielonymi Świątkami.

 

Kościół Prawosławny

Pascha (gr. Pascha, hebr. Pesah – przejście) jest najważniejszym świętem w Kościele Prawosławnym w sensie liturgicznym i soteriologicznym. Teksty liturgiczne nazywają ją świętem świąt i uroczystością nad uroczystościami. Święto Paschy nie jest wyłącznie wspomnieniem wydarzenia z przeszłości, lecz żywym doświadczeniem aktualnie przeżywanej prawdy zmartwychwstałego Chrystusa. To ponadhistoryczne święto przekracza granice czasu i ludzkiego pojmowania. W nim odnajdujemy sens i zwieńczenie historii świata i ludzkości oraz pozostajemy w nadziei własnego zmartwychwstania. Kościół Prawosławny obchodzi święto Zmartwychwstania w pierwszą niedzielę po pełni księżyca, po wiosennym zrównaniu dnia z nocą, zawsze po obchodach Paschy żydowskiej. Data świętowania Paschy przypada między 22 marca a 25 kwietnia według kalendarza juliańskiego. Aby zrozumieć prawosławie, należy chociaż raz uczestniczyć w nabożeństwach Paschy.

Nabożeństwo jutrzni paschalnej rozpoczyna się zwyczajowo przed godziną 24:00, w ciszy i mroku kończącej się Świętej i Wielkiej Soboty. Wówczas kapłani i wierni wychodzą z cerkwi przy śpiewie słów: „Zmartwychwstanie Twoje, Chryste Zbawco, aniołowie śpiewają na niebiosach, i nas na ziemi uczyń godnymi, czystym sercem Ciebie sławić”. Procesja, której towarzyszy radosny dźwięk dzwonów, zatrzymuje się przed zamkniętymi drzwiami świątyni, które symbolizują grób Chrystusa. Kapłan czyniąc znak krzyża otwiera drzwi, co należy rozumieć jako zniszczenie wrót szeolu i otwarcie bram Królestwa Bożego. Rozpoczyna się jutrznia paschalna, której głównym elementem jest śpiew kanonu autorstwa św. Jana z Damaszku. Radosne hymny przeplatają się z podniosłym, paschalnym pozdrowieniem: Christos Woskresie! – Chrystus Zmartwychwstał!; Woistinu Woskresie! – Prawdziwie Zmartwychwstał! W ten sposób prawosławni wierni będą witać się w ciągu najbliższych trzydziestu dziewięciu dni. Pod koniec jutrzni, ma miejsce pocałunek paschalny, któremu towarzyszy śpiew paschalnych sticher. Następnie czytana jest mowa katechetyczna św. Jana Chryzostoma, który wzywa wszystkich do wejścia w radość zmartwychwstałego Chrystusa.

Podczas liturgii święta Ewangelia (J 1,1–17) czytana jest w wielu językach, na znak uniwersalizmu Dobrej Nowiny. Pod koniec liturgii poświęcany jest artos, zwany chlebem anielskim, symbolizującym starotestamentowe ofiary. W ciągu następującego tygodnia Paschy artos będzie umiejscowiony przed ikoną Chrystusa w ikonostasie i uroczyście noszony w trakcie procesji. Jego rozdzielenie nastąpi po św. liturgii soboty Paschy. Cząstkę chleba wierni spożywają, a resztę z szacunkiem i czcią przechowują do kolejnej Paschy, spożywając w trudnych, życiowych doświadczeniach.

W tygodniu Paschy codziennie odprawiane są takie same nabożeństwa, jak w noc paschalną. Oznacza to, że cały tydzień jest jednym i tym samym dniem Zmartwychwstania Pańskiego, dniem wiecznym. W tym czasie w świątyniach cały czas otwarta jest „królewska brama” ikonostasu symbolizująca pusty grób i otwarte bramy Królestwa Bożego.

Po nocnym nabożeństwie paschalnym i odpoczynku prawosławni zasiadają do paschalnego śniadania. Na stole dominują produkty poświęcone w Wielką Sobotę. W przeważającej większości będą to dania zabronione regułą cerkiewną w wielkim poście, np. mięso, ryby, nabiał, jaja, słodkości, czyli pascha serowa i babki. Po ponad czterdziestodniowym poście można zjeść ulubione potrawy.

Nieodłącznym elementem święta Zmartwychwstania Chrystusa w Kościele prawosławnym są pisanki. Dość charakterystyczne o ciemnoczerwonym, wręcz brunatnym kolorze. Nawiązują do historii rzymskiego cesarza Tyberiusza i św. Marii Magdaleny, której białe jajko na znak zmartwychwstania Jezusa zamieniło kolor na czerwony. W tradycji ludowej do dziś istnieją różnego rodzaju zabawy pisankami.

Blisko czterdziestodniowy okres paschalny posiada charakterystyczne niedziele poświęcone konkretnym świętym bądź wydarzeniom.

Druga niedziela po Passze nosi nazwę Antypaschy, Niedzieli o św. Tomaszu lub Niedzieli Przewodniej. Nazwa poświęcona św. Tomaszowi wynika z Ewangelii Jana 20,19–31, według której ósmego dnia po zmartwychwstaniu Chrystus ukazał się apostołom w wieczerniku. Wyznanie Tomasza „Pan mój i Bóg mój!” jest potwierdzeniem boskości i Zmartwychwstania Chrystusa. Antypascha – w języku greckim „anty” oznacza „w miejsce”, czyli powtórzenie tego, co stało się tydzień temu, tj. Paschy Chrystusa. Przewodnia, ponieważ od tej niedzieli w Kościele Prawosławnym zaczyna liczyć się wszystkie niedziele roku i ponownie modlić się za zmarłych.

Trzecia niedziela Paschy poświęcona jest świadkom Zmartwychwstania Chrystusa, czyli niewiastom, które zaniosły wonności do grobu Chrystusa, by dopełnić czynności pogrzebowych, niedokończonych ze względu na szabat i święto Paschy żydowskiej. To kobiety przekazały wieść o pustym grobie apostołom, a nie odwrotnie. Kobiety za gorącą wiarę i hart ducha zostały jako pierwsze nagrodzone ujrzeniem zmartwychwstałego Pana. Z imienia znamy: Marię Magdalenę, z której Chrystus wypędził siedem demonów, Salome – córkę Józefa Oblubieńca, matkę apostołów Jana i Jakuba, Joannę – żonę Chuzy, który był zaufanym człowiekiem i zarządcą dóbr króla Heroda, Marię i Martę – siostry Łazarza, Marię – żonę Kleofasa i Zuzannę. Niedziela niewiast jest ostatnią niedzielą okresu paschalnego, która przesłaniem i czytaniem ewangelicznym nawiązuje do Zmartwychwstania. Kolejne niedziele będą umacniały wiarę w Zmartwychwstanie Chrystusa na przykładzie poszczególnych osób oraz motywu wody.

Czwarta niedziela mówi o cudzie uzdrowienia paralityka z Ewangelii wg Jana 5,1–15 i wskazuje na konieczność wiary w Chrystusa w kontekście zdrowia duszy i ciała. Jezus, źródło uzdrawiającej wody, jest w stanie uzdrowić każdego, zwłaszcza w sytuacji pozornie beznadziejnej. Poczynając od tej niedzieli dwie kolejne opisują wydarzenia mające miejsce w okresie żydowskiego święta Pięćdziesiątnicy.

W środę czwartego tygodnia wielkanocnego mija dwadzieścia pięć dni od Paschy i jednocześnie pozostaje dwadzieścia pięć dni do święta Zesłania Świętego Ducha na apostołów. Kościół Prawosławny obchodzi w tym dniu święto Połowy Pięćdziesiątnicy, zakorzenione w tradycji judaistycznej. W połowie drogi do Pięćdziesiątnicy (J 7,14–30) Chrystus naucza w świątyni jerozolimskiej, wskazując na siebie jako Mesjasza, Zbawiciela i Syna Bożego. Święto mówi o Chrystusie jako zmartwychwstałym Bogu i przygotowuje do przyjęcia łaski Świętego Ducha. Święto pierwotnie żydowskie, dzięki Chrystusowi odkrywa najważniejsze chrześcijańskie prawdy. Wiara w Chrystusa jest życiodajną wodą.

Niedziela poświęcona Samarytance (J 4,5–42), jest piątą i zarazem przedostatnią niedzielą okresu paschalnego. Jej tematami przewodnimi są Chrystus jako Mesjasz i źródło życia. Woda przedstawiona zostaje jako nośnik nieśmiertelności, zwłaszcza w kontekście św. Eucharystii.

Ostatnia paschalna niedziela wspomina cud uzdrowienia niewidomego od urodzenia (J 9,1–38). Po raz kolejny przedstawiona zostaje woda jako ślina nałożona na oczy ślepca i sadzawka Siloam. Wartym podkreślenia jest fakt, że Chrystus nie tyle przywraca wzrok, co tworzy oczy. Zbawiciel przedstawia siebie jako światłość świata w kontrze do ciemności w rozumieniu zła. Warunkiem ujrzenia zmartwychwstałego Chrystusa jest zdrowy wzrok duchowy.

Tym sposobem dochodzimy do momentu zakończenia okresu Paschy. Po trzydziestu dziewięciu dniach radosnego wychwalania powstałego z martwych Zbawiciela, witania się paschalnym pozdrowieniem, leżący na ołtarzu całun z wizerunkiem złożonego do grobu Chrystusa, symbolizujący Jego czterdziestodniowy pobyt na ziemi po zmartwychwstaniu, zostaje zabrany z ołtarza. Nadszedł czas, by przebóstwiona zmartwychwstaniem ludzka natura wzniosła się na niebo. Kościół pozostaje w oczekiwaniu na Pocieszyciela. Tego dnia św. liturgia sprawowana jest według takiego samego porządku jak w noc Paschy.

Opracowano na podstawie: ks. Henryk Paprocki: „Misterium Paschalne w Kościele prawosławnym”, w: „Czuwajcie ze Mną. Z Chrystusem przez Krzyż do Zmartwychwstania”, Turkowice 2015

 

Galeria zdjęć z obchodów Wielkanocy (Paschy)

(fot. Andrzej Lewczak, Valdemar Jundo, V. Chuchmyi, parafie mariawickie w Gniazdowie, Strykowie, Warszawie i Żeliszewie)