Święta październikowe w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Dziękczynne Święto Żniw obchodzone jest corocznie w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w Polsce w pierwszą niedzielę po „Świętym Michale” – czyli po 29 września.

W związku z tym święto to wypada najczęściej w pierwszą niedzielę października, lub sporadycznie w niedzielę 30 września. Święto to obchodzone jest przez ewangelików (luteran oraz reformowanych), a także wielu innych protestantów – m.in. baptystów i adwentystów z całego świata.

Święto to ma uzasadnienie biblijne – w Księdze Wyjścia czytamy: „Trzy razy w roku będziesz świętował na moją cześć. Będziesz przestrzegał Święta Przaśników. Siedem dni jeść będziesz przaśniki, jak ci rozkazałem, w wyznaczonym czasie miesiąca Abib, bo podczas niego wyszedłeś z Egiptu. A niech się nie pokazują przed obliczem moim z próżnymi rękami. I Święta Żniw, pierwszych plonów prac twoich, z tego, coś wysiał na polu. I Święta Zbiorów z końcem roku, gdy zbierzesz plony twoje z pola” (Wj 23,14–16; przekład Biblii Warszawskiej).

Oprócz dziękowania Bogu za ofiarowane dary, przystrajania ołtarzy plonami roli, w kościołach przeprowadzane są też czasem zbiórki na cele charytatywne.

31 października jest obchodzony w Kościele Ewangelicko-Augsburskim jako Pamiątka Reformacji. Święto to nawiązuje do ogłoszenia 95 tez przez augustiańskiego zakonnika ks. dr. Marcina Lutra. Luter ogłosił tezy 31 października 1517 r. w Wittenberdze, zachęcając do dyskusji na temat pokuty i odpustów. Chciał również przypomnieć ówczesnemu Kościołowi o Bogu i jedynym źródle wiary, jakim jest Pismo Święte. Wydarzenie to zapoczątkowało reformację, czyli odnowę Kościoła chrześcijańskiego.

Przesłanie reformacji streszcza się w krótkich zasadach:

Tylko Jezus Chrystus jest Zbawicielem, Bożym Synem. Nie ma innych pośredników między Bogiem a człowiekiem.
Tylko z Bożej łaski przez wiarę człowiek jest usprawiedliwiony.
Tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia Boga i drogowskazem w życiu każdego chrześcijanina. Tylko poprzez Słowo Boże głoszone w kazaniu i sakramentach Duch Święty budzi wiarę.

Reformacja przypomniała znaczenie Bożego Słowa i podkreśliła, że Kościół powołany jest do głoszenia Ewangelii. Wskazała na indywidualną relację z Bogiem, odpowiedzialność za siebie, za innych ludzi i świat wokół nas.

Ks. dr Marcin Luter podkreślił, że Boża łaska jest darem, którego nie da się kupić lub pozyskać, a Chrystus jest jedynym pośrednikiem pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Krzyż i zmartwychwstanie wyrywają człowieka z bezsilności i niemocy, wyzwalają każdą osobę, aby mogła prawdziwie służyć Bogu i innym. Reformacja uruchomiła procesy, które nie tylko zmieniły sytuację religijną Europy, ale zapoczątkowały również głębokie przemiany w przestrzeni kulturowej, społecznej, gospodarczej i politycznej. Ewangelicyzm wpłynął na rozwój kultury, języków narodowych, szkolnictwa, muzyki sakralnej, działalności społecznej oraz świadomości obywatelskiej w Europie.

W Pamiątkę Reformacji ewangelicy spotykają się na okolicznościowych nabożeństwach, podczas których śpiewany jest hymn Kościoła – pieśń „Warownym grodem jest nasz Bóg” autorstwa ks. Lutra (powstała w 1546 r., a jej tekst oparty jest na słowach z Psalmu 46).

Kościół Starokatolicki Mariawitów

W Kościele Starokatolickim Mariawitów październik jest miesiącem maryjnym. W pierwszą niedzielę października mariawici obchodzą uroczystość Matki Bożej Różańcowej, podczas której zachęca się wiernych do rozważania tajemnic z życia Jezusa i Maryi w modlitwie różańcowej.

Pierwotnym ideałem wielu mnichów żyjących w czasach średniowiecza było odmówienie codziennie wszystkich 150 psalmów. Obowiązek odmawiania psalmów zastępowano w przypadku mnichów nieumiejących czytać odmawianiem określonej, symbolicznej liczby modlitw. Jako pomoc przy odmawianiu pacierzy służył sznur z paciorkami, który zaczęto nazywać Rosarium, czyli „wieńcem róż”.

Z czasem, m.in. w wyniku działań św. Dominika i św. Franciszka z Asyżu, upowszechniła się w Kościele zachodnim praktyka kontemplacji wybranych fragmentów życia Pana Jezusa i Matki Bożej przy jednoczesnym odmawianiu powszechnie znanych formuł: Modlitwy Pańskiej, Pozdrowienia Anielskiego, Składu Apostolskiego, Małej Doksologii. Typowym dla mariawitów dodatkiem do tej modlitwy jest Pozdrowienie Przenajświętszego Sakramentu, odmawiane na zakończenie każdej z 15 tajemnic różańcowych.

Założeniem Różańca Świętego jest odmówienie 150 „Zdrowaś Maryjo” w trzech częściach: radosnej, bolesnej i chwalebnej oraz w 15 tajemnicach, które odpowiadają 150 psalmom Pisma Świętego, stąd też nabożeństwo to nazywane jest Psałterzem Najświętszej Maryi Panny.

Z tego względu modlitwa różańcowa nazywana jest streszczeniem Ewangelii. Przez zdecydowaną większość nabożeństwa powtarzane są biblijne słowa: modlitwa, której nas nauczył Jezus Chrystus – „Ojcze Nasz” oraz „Zdrowaś Maryjo”, które jest skomponowane z cytatów pochodzących z Ewangelii św. Łukasza (Łk 1,28.42).

Przez cały miesiąc w parafiach i kaplicach mariawickich codziennie odprawiane jest nabożeństwo różańcowe wobec wystawionego w monstrancji Przenajświętszego Sakramentu. W poniedziałki i czwartki odmawiane są tajemnice radosne, we wtorki i piątki tajemnice bolesne, a w środy, soboty i niedziele tajemnice chwalebne. Po rozważaniu tajemnic różańcowych odmawiana jest litania loretańska do Najświętszej Maryi Panny, antyfona „Pod Twoją Obronę” oraz modlitwa do św. Józefa. Następnie udzielana jest komunia święta i wierni otrzymują błogosławieństwo Przenajświętszym Sakramentem. Na zakończenie nabożeństwa śpiewane są pieśni maryjne.

Święto Matki Bożej Różańcowej jest uroczystością patronalną w parafiach mariawickich w Sosnowcu i Lesznie.

2 października przypada święto Aniołów Stróżów, które przypomina o opiece tych niebiańskich wysłanników nad każdym człowiekiem. Szczególnie wśród dzieci popularna jest modlitwa do Anioła Stróża, który towarzyszy nam i broni od ataków złego ducha.

4 października mariawici uroczyście obchodzą dzień św. Franciszka z Asyżu, swojego głównego patrona. Jego obraz lub figura znajduje się w wielu mariawickich kościołach, a także na sztandarach i chorągwiach procesyjnych. Jego osoba wielokrotnie wspomniana jest w objawieniach Dzieła Wielkiego Miłosierdzia i pismach Mateczki. Dla mariawitów Franciszek Seraficki stanowi wzór świętości, gorliwej miłości Boga i bliźniego, najdoskonalszego naśladowania Pana Jezusa, człowieka, który z jednej strony żył w głębokim ubóstwie i pokorze, a z drugiej strony pokazał radość życia i piękno stworzonego przez Boga świata. Jego hasło: „Bóg mój i wszystko moje” jest często wykorzystywane przez mariawitów jako zachęta do oddawania Bogu swojego życia i powierzania mu wszelkich spraw.

Na trzech regułach św. Franciszka z Asyżu oparte były ustawy mariawickich zgromadzeń zakonnych: kapłanów, sióstr i tercjarzy, czyli ludzi świeckich zainspirowanych życiem tego bohatera wiary. Z tego względu w wigilię tej uroczystości zakonnicy pościli, aby przygotować się duchowo do święta swojego głównego patrona, którego nazywali swoim patriarchą.

4 października to także dzień imienin św. Marii Franciszki Kozłowskiej. Jest to okazja do przypomnienia mariawitom jej osoby, a zwłaszcza duchowości tak bardzo osadzonej na franciszkańskich wzorcach. Z tego względu, oprócz pieśni do św. Franciszka, w liturgii można usłyszeć także pieśni i modlitwy ku czci Mateczki.

Św. Franciszek z Asyżu jest patronem mariawickiej parafii w Łodzi, z tego względu w najbliższą niedzielę od tej uroczystości obchodzona jest uroczystość patronalna w tej parafii.

Oprócz wyżej wspomnianych ważniejszych świąt i uroczystości w październiku obchodzone są również inne, mniejsze wspomnienia:

18 października – św. Łukasza Ewangelisty, lekarza i autora Dziejów Apostolskich, który był współpracownikiem apostoła Pawła i towarzyszył mu w licznych podróżach misyjnych;
24 października – św. Rafała Archanioła, patrona podróżnych, uznawanego za anioła niosącego ukojenie i uzdrowienie we wszelkich chorobach;
28 października – świętych apostołów Szymona Gorliwego i Judy Tadeusza, uznawanego za patrona spraw beznadziejnych.

Kościół Prawosławny

Najważniejszym z październikowych świąt w kalendarzu liturgicznym Kościoła Prawosławnego jest święto Opieki Bogurodzicy obchodzone 14 października. Początkowo znane i związane było z obroną stolicy Bizancjum w 910 r. przed najazdem Arabów. Opisywane wydarzenie miało miejsce w świątyni na Blachernach – dzielnicy Konstantynopola – podczas całonocnego czuwania.

Stolica Imperium Bizantyjskiego mogła poszczycić się dwiema głównymi cerkwiami poświęconymi Bogurodzicy o szczególnym znaczeniu. Wspomniana wyżej Blacherna, gdzie przechowywano welon (maforion) Bogurodzicy (święto 15 lipca) i Chalkoprateia, gdzie znajdował się jej pas (wspomnienie 13 września). O godzinie czwartej w nocy św. Andrzej Saloita, pogrążony w modlitwie, ujrzał Przenajświętszą Bogurodzicę, która rozpostarła na modlącymi się w świątyni swój welon, modląc się za miasto i jego mieszkańców. Matce Bożej towarzyszyli aniołowie, św. Jan Chrzciciel i św. ap. Jan Teolog. W ciągu wieków Bogurodzica wielokrotnie broniła poświęconego jej cesarskiego miasta i całego Kościoła.

Sens obchodzonego święta zawiera się w tym, że Bogurodzica nieustannie rozpościera swoją opiekę nad chrześcijanami, zanosząc do swego Syna i Pana naszego Jezusa Chrystusa modlitwy o zbawienie świata.

W 1952 r. w Grecji święto zostało przeniesione z 1 na 28 października na pamiątkę wstawiennictwa Bogurodzicy podczas odparcia przez greckie wojsko tureckich agresorów na granicy albańskiej w 1940 r. Państwowe święto greckie „Ochi-Nie” obecnie jest ważne i uroczyście obchodzone w tradycji słowiańskiej, choć nie ma historycznego związku z regionem.

Innym ważnym świętem października jest zaśnięcie św. apostoła i ewangelisty Jan Teologa (pamięć 9 października), który pochodził z Betsaida w Galilei. Był synem Zebedeusza i Salome Mirofory (por. Mt 20,20; 27,55), córki Józefa Oblubieńca. Jan i jego brat Jakub wraz z ojcem Zebedeuszem zajmowali się rybołówstwem. Bracia zostali uczniami św. Jana Chrzciciela, po czym wezwani przez Chrystusa stali się jego apostołami. Miłość św. Jana do Chrystusa była tak wielka, że stał się najbardziej ukochanym ze wszystkich uczniów. Podczas Mistycznej Wieczerzy Jan zasiadał obok Pana Jezusa i opierał głowę na Jego piersi (por. J 13,23). Razem z apostołami Piotrem i Jakubem należał do najbliższych uczniów Zbawiciela. Był świadkiem wszystkich ważnych wydarzeń w życiu Chrystusa, m.in. wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia na górze Tabor, modlitwy w Getsemani. Kiedy Pan Jezus został ukrzyżowany, tylko Jan wraz z Bogurodzicą zostali przy krzyżu. Wtedy Zbawiciel, zwracając się do Matki, powiedział wskazując na Jana: Niewiasto! Oto syn Twój. Potem rzekł do Jana: Oto Matka twoja (J 19,26–27). Od tej chwili uczeń wziął do siebie Matkę Bożą. Gdy mirofory opowiedziały uczniom o zmartwychwstaniu Chrystusa, Jan pobiegł do grobu i wyprzedził Piotra. Jako pierwszy nachylił się i zobaczył pusty grób (por. J 20,5–6). Św. Jan był obecny także przy Wniebowstąpieniu Pańskim i wraz z innymi uczniami przyjął łaskę Świętego Ducha pod postacią języków ognia w dniu Pięćdziesiątnicy (por. Dz 1; 2).

Po tym, jak apostołowie udali się na nauczanie, on jeden pozostał w Jerozolimie wraz z Bogurodzicą, służąc Matce Bożej do czasu Jej zaśnięcia. Jan rozpoczął głosić Ewangelię w Azji Mniejszej, mając 56 lat. 10 lat nauczał do czasu zesłania na Patmos, 15 lat spędził na tej wyspie. Po powrocie przeżył jeszcze 26 lat. Jego życie trwało 105 lat. Gdy Pan Bóg objawił apostołowi, że nadszedł czas odejścia z tego świata, Jan polecił uczniom, by wykopali mogiłę w kształcie krzyża. Inni uczniowie chcąc przybyć do miejsca spoczynku apostoła, przyszli na mogiłę i zaczęli kopać. Jednak nie znaleźli ciała św. Jana. Według tradycji św. Jan został zabrany do nieba, podobnie jak Bogurodzica. W ten sposób spełniły się słowa Zbawiciela o św. Janie skierowane do św. Piotra: „Jeżeli chcę, aby pozostał, aż przyjdę, co tobie do tego?” (J 21,22; przekład Biblii Tysiąclecia). Tymi słowami Pan Jezus chciał wyrazić nie to, że umiłowany uczeń nie umrze, lecz raczej to, że jest przygotowany mu szczególny los w oczekiwaniu powtórnego przyjścia Zbawiciela.

Apostoł Jan jest autorem jednej z Ewangelii (czwartej według chronologii), trzech listów apostolskich oraz Apokalipsy. Księgi Nowego Testamentu autorstwa Jana uważa się za jedno z najpiękniejszych świadectw pozostawionych przez apostołów. Za naukę o Logosie, drugiej osobie Świętej Trójcy, zawartą szczególnie w prologu Ewangelii otrzymał tytuł Teologa, obok Grzegorza Teologa i Symeona Nowego Teologa. Kościół Prawosławny nazywa Jana również „Apostołem Miłości” w nawiązaniu do nauczania bazującego na słowach, że Bóg jest miłością (1J 4,8). Słowo „miłość” występuje w jego listach wyjątkowo często. Całe życie apostoła wypełnione było służbą tejże miłości. Mając na uwadze powyższe, Kościół Prawosławny kilkukrotnie obchodzi pamięć apostoła Jana. W sposób szczególny dwukrotnie: 9 października w dniu jego zaśnięcia-odejścia do wieczności oraz 21 maja na pamiątkę pojawiającego się na jego grobie cudownego proszku o właściwościach uzdrawiających.

Opracowano na podstawie: „Synaksarion, żywoty świętych spisane na Świętej Górze Athos”, t. IX, wrzesień 2022, i t. X, październik 2023.