Wielki Tydzień w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Wielki Tydzień to ostatni tydzień czasu pasyjnego. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim koncentruje myśli wierzących wokół męki Jezusa Chrystusa, przypomina o zdradzie, upokorzeniu, bólu i śmierci Zbawiciela na krzyżu. Jest to szczególny okres liturgiczny, a jego kulminacyjnym punktem jest najważniejsze ewangelickie święto – Wielki Piątek.

Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową, podczas której wspomina się radosny wjazd Jezusa Chrystusa do Jerozolimy. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim w Polsce nie praktykuje się święcenia palm.

W Wielki Czwartek chrześcijanie upamiętniają Ostatnią Wieczerzę, którą Jezus świętował ze swoimi uczniami. To pamiątka ustanowienia przez Jezusa Chrystusa Wieczerzy Pańskiej. Luteranie wierzą, że komunia święta jest sakramentem, to znaczy ustanowionym przez Jezusa Chrystusa widzialnym znakiem niewidzialnej łaski Bożej. Sakrament ten jest nie tylko pamiątką śmierci Chrystusa, ale również zapowiedzią radości Zmartwychwstania, szczególnym wniknięciem w Boże tajemnice, które dzięki ustanowieniu Chrystusa możemy rozważać i przyjmować dla naszego zbawienia.

W tym sakramencie Chrystus sam przychodzi w swoim ciele i krwi pod postaciami chleba i wina. Luteranizm od samego początku wierzy w realną i substancjalną obecność ciała i krwi Chrystusa w chlebie i winie. Dlatego Kościół uroczyście obchodzi Wielki Czwartek jako dzień wdzięczności za Sakrament Ołtarza.

W środku Wielkiego Tygodnia jest to dzień szczególny – dzień radosny, stąd kolorem liturgicznym jest biały, w liturgii ksiądz śpiewa dziękczynne „Chwała Bogu na wysokościach!”, a zbór odpowiada: „Na wysokościach Bogu cześć”. Zgodnie z ustanowieniem Chrystusa, komunia święta jest udzielana wszystkim wierzącym pod dwiema postaciami. W czasie nabożeństwa wielkoczwartkowego dzwonią wszystkie dzwony kościelne, które po zakończeniu milkną aż do Wielkanocy.

Wielki Piątek to najważniejsze luterańskie święto, które koncentruje myśli wierzących na krzyżu Chrystusa. Ks. dr Marcin Luter w swojej teologii krzyża powiązał zwiastowanie krzyża z całą teologią chrześcijańską i domagał się interpretacji tradycji teologicznej w świetle śmierci Chrystusa. Nie oznacza to pominięcia wcielenia Syna Bożego – narodzin Jezusa czy też pomniejszenia znaczenia zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, lecz wskazuje na optykę w jakiej powinny być ono postrzegane.

Atmosfera Wielkiego Piątku jest w Kościele Ewangelicko-Augsburskim niepowtarzalna. To dzień wyciszenia i zatrzymania. Jest to związane z ewangelicką duchowością, która koncentruje się na wewnętrznym doświadczaniu i przeżywaniu Chrystusa w Słowie Bożym i sakramencie. W Wielki Piątek zazwyczaj odprawiane są dwa nabożeństwa ze spowiedzią i komunią świętą. W kościołach dominuje czerń, krzyż przesłonięty jest kirem na znak żałoby, a dzwony kościelne milczą. Liturgia ma charakter żałobny: czytane są fragmenty męki Pańskiej, śpiewane pieśni pasyjne oraz recytowane naprzemiennie tzw. improperia „Ludu mój Ludu, cóżem Ci uczynił”.

W Wielki Piątek przystępuje się także do komunii świętej, gdyż właśnie w tym dniu Sakrament Ołtarza nabiera wyjątkowej treści przypominając o doskonałej i niepowtarzalnej ofierze złożonej przez Chrystusa na Golgocie, a także o realnej obecności Ukrzyżowanego pośród ludzi. Sakrament ten przypomina o poświęceniu i miłości Boga, ale jednocześnie jest zapowiedzią zmartwychwstania, zwycięstwa życia nad śmiercią.

W parafiach luterańskich nie ma tradycji budowania grobu Pańskiego.

Wielki Piątek jest dla luteran dniem ustawowo wolnym od pracy. Choć nie ma wymogu postu, to w niektórych domach jest on praktykowany, czasem rezygnuje się z oglądania telewizji, słuchania radia czy korzystania z internetu. Ten dzień to czas refleksji i zadumy pod krzyżem Zbawiciela.

Wielka Sobota to dzień ciszy, zadumy i przygotowania do Wielkanocy. Przed południem w niektórych parafiach odprawiane są nabożeństwach na cmentarzach. Kościoły luterańskie nie praktykują specjalnego rytuału poświęcenia pokarmów wielkanocnych w kościołach. Na podstawie biblijnej nauki o powszechnym kapłaństwie wszystkich ochrzczonych każdy wierzący poświęca Słowem Bożym i modlitwą przy stole swój pokarm przed spożyciem.

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Na zakończenie wielkiego postu przypada Wielki Tydzień, który rozpoczyna się w Niedzielę Palmową i trwa do Wielkiej Niedzieli, obejmując Święte Triduum Paschalne.

Niedziela Palmowa w Kościele mariawitów ma charakter świąteczny i radosny, przy jednoczesnej zapowiedzi męczeńskiej śmierci Jezusa. Liturgia ukazuje Chrystusa jako Króla panującego nad narodami, który wśród okrzyków i wesela wjeżdża na osiołku do Jerozolimy. Szczególnie w tym dniu wybrzmiewa zwrot „Hosanna Synowi Dawidowemu”, który z jednej strony wysławia Syna Bożego, a z drugiej wzywa Go o pomoc i wyzwolenie z niewoli. Na początku liturgii następuje obrzęd poświęcenia palm wielkanocnych, po którym odprawiana jest uroczysta msza święta.

W Kościele Starokatolickim Mariawitów w RP zachowana została większość obrzędów, zwyczajów i tradycji pielęgnowanych w Kościele Rzymskokatolickim na początku XX w. Od Wielkiego Czwartku aż do rezurekcji odprawiana jest dniem i nocą adoracja Przenajświętszego Sakramentu, wierni zmieniają się co godzinę pełniąc straż najpierw w ciemnicy, a następnie przy grobie Pańskim. Oprócz liturgicznych nabożeństw odprawiane są Gorzkie żale, drogi krzyżowe i wspólne adoracje. W wielu kościołach od Wielkiego Piątku aż do procesji rezurekcyjnej zasłonięte są okna, na znak żałoby i tego, że świątynie stały się ciemnym grobem, który zostanie rozświetlony dopiero blaskiem Zmartwychwstania.

Wielki Czwartek jest pamiątką ustanowienia sakramentu Eucharystii. W ten dzień biskupi poświęcają oleje święte: krzyżma, katechumenów i chorych. We wszystkich parafiach sprawowana jest uroczysta msza święta z przeniesieniem Przenajświętszego Sakramentu do ciemnicy i nieszpory. Podczas liturgii mszalnej, przy dźwięku dzwonów śpiewa się hymn anielski: „Chwała na wysokości Bogu”, po którym wszystkie dzwony milkną i od tego momentu używa się kołatek. Po nieszporach kapłan dokonuje obnażenia ołtarza, które symbolizuje odarcie Chrystusa z szat. Od tego czasu wierni gromadzą się na modlitwie w ciemnicy, która przyozdobiona jest kwiatami i świecami. Upamiętnia ona więzienie, do którego wtrącono Jezusa przed śmiercią, stąd częstym motywem dekoracyjnym ciemnicy jest krata i wizerunek modlącego się Chrystusa. Ponieważ Pan Jezus był związany, dlatego też welon kielichowy, w którym przechowywana jest Eucharystia, jest przewiązany wstążką.

Wielki Piątek jest dniem żałoby, pokuty i rozpamiętywania cierpienia i ofiary Chrystusa. W ten dzień liturgia odbywa się przy bocznym ołtarzu, czytana jest męka Pańska, odmawiana jest modlitwa powszechna Kościoła, po której następuje uczczenie Krzyża Świętego i przeniesienie Przenajświętszego Sakramentu z ciemnicy do bocznego ołtarza. W ten dzień nie ma ofiary eucharystycznej, gdyż Kościół koncentruje się na ofierze krzyża. Odprawiana jest tylko msza prekonsekracyjna (z poświęconych w Wielki Czwartek darów). W liturgii nie ma konsekracji, a wierni nie przystępują do komunii świętej. Po przyjęciu komunii przez kapłana (tylko pod postacią chleba) następuje przeniesienie monstrancji z Przenajświętszym Sakramentem (która przykryta jest welonem) do grobu Pańskiego, który znajduje się zawsze w głównym ołtarzu. Welon, którym okryta jest monstrancja ma przypominać całun, w które zostało owinięte ciało Pana Jezusa. W kościołach mariawickich groby Pańskie są bogato przyozdabiane kwiatami i świecami, a główna uwaga wiernych ma koncentrować się na Przenajświętszym Sakramencie, wystawionym do adorowania. Na koniec nabożeństwa wielkopiątkowego odmawiane są nieszpory.

Wielka Sobota jest przedsionkiem wielkanocnej radości. Chrystus zstępuje do otchłani, aby wybawić dusze oczekujące go. W ten dzień odbywa się szereg ceremonii i sprawowana jest uroczysta msza święta. Na początku przed wejściem do świątyni rozpalany jest ogień, który jest poświęcany razem z kadzidłem, gronami, które zostaną umieszczone na paschale, i cierniem. Następnie za pomocą trójramiennego świecznika (triangułu), symbolizującego Trójcę Świętą, wnoszone jest poświęcone światło do kościoła. Przy bocznym ołtarzu odśpiewywane jest Orędzie Wielkanocne, podczas którego następuje poświęcenie paschału. Po zapaleniu paschału odczytywane są starotestamentowe proroctwa, mówiące o wielkich dziełach Bożych: stworzeniu świata, potopie, ofierze paschalnej i trzech młodzieńcach. Po czytaniach następuje poświęcenie wody i wody używanej do chrztu z domieszką olejów krzyżma i katechumentów, śpiewana jest litania do Wszystkich Świętych i sprawowana jest uroczysta msza święta. Na dźwięk hymnu anielskiego rozbrzmiewają wszystkie dzwony kościelne i następuje uroczysta aklamacja „Alleluja” – to znak, że zakończył się post. Liturgia kończy się skróconymi nieszporami.

W ciągu dnia poświęcane są pokarmy: jajka – symbol życia, chleb – na pamiątkę ustanowienia Eucharystii, wędlina – przypominająca ofiarę paschalnego Baranka, sól – zachowuje od zepsucia i wskazuje, iż mamy stać się „solą ziemi”, pieprz na pamiątkę gorzkich ziół spożywanych przez Żydów podczas Paschy, chrzan – jako symbol cierpienia Chrystusa i podanego Mu octu do spożycia podczas męki krzyżowej, ciasto i słodycze – jako oznaka zakończonego postu, w niektórych regionach poświęca się również ser lub masło – które mają być oznaką obfitości darów Bożych. Święconka przyozdabiana jest zielonymi gałązkami bukszpanu, barwinka lub borówki leśnej – jako symbol nadziei wiecznego życia, które zostało otwarte przez Zmartwychwstanie Chrystusa.

Kościół Prawosławny

W ciągu całego roku liturgicznego znajduje się zupełnie wyjątkowy i niepowtarzalny tydzień. To Wielki Tydzień lub Tydzień męki Pańskiej, w którym Kościół Prawosławny wspomina ostatnie dni ziemskiego życia Chrystusa. Podniosłość tego tygodnia polega na tym, że wierni przestają koncentrować się na własnych zmaganiach duchowych, zaś cała uwaga przeniesiona zostaje na Jezusa Chrystusa kroczącego na Golgotę. W celu podkreślenia wielkości tych dni w historii zbawienia ludzkości, Kościół Prawosławny przyporządkowuje im starotestamentowe postaci i wydarzenia będące praobrazem zdarzeń Wielkiego Tygodnia.

Tydzień męki Pańskiej w Kościele Prawosławnym poprzedzają dwa ściśle ze sobą związane święta: cud wskrzeszenia Łazarza i wejście Pana do Jerozolimy, będące prefiguracją śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Tydzień poprzedzający przybycie Zbawiciela do Jerozolimy nosi nazwę tygodnia palm. W trakcie niego, wspominana jest choroba i śmierć Łazarza oraz podróż Chrystusa do Betanii. Świadkowie wskrzeszenia Łazarza upatrują w Chrystusie „zwycięzcę śmierci”, co wyrażone jest w świątecznych hymnach. Dlatego następnego dnia wyjdą powitać Chrystusa z palmami w dłoniach, kładąc płaszcze u Jego stóp. Izraelici upatrują w Chrystusie wyzwoliciela ich prywatnych i państwowych problemów, nie dostrzegając w Nim Zbawiciela dusz. Nie zauważają, że Chrystus wkracza do miasta w dniu, kiedy wybierano baranka paschalnego. Wie, że kilka dni później, ten sam tłum rozczarowany Jego postawą skaże Go na śmierć. Zgodnie z tradycją, w wigilię święta, jak i w samym dniu świątecznym ma miejsce poświęcenie palm lub gałązek wierzbowych udekorowanych kwiatami. Do dzisiaj zachowała się pobożna praktyka przechowywania „palm” przez cały rok, jako widzialny symbol zwycięstwa życia nad śmiercią.

Dość szybko świąteczna radość ustępuje ciszy i zadumie Wielkiego Tygodnia. W ciągu pierwszych trzech dni Wielkiego Tygodnia Kościół nieprzerwanie przypomina o zbliżającej się męce Chrystusa. Każdemu dniowi tego tygodnia odpowiada inne wydarzenie ewangeliczne i starotestamentowe czytania. W tych dniach odprawiana jest św. liturgia uprzednio poświęconych darów, dotychczas służona w środy i piątek św. Czterdziesiątnicy. Na godzinach kanonicznych czytana jest Tetraewangelia. Pierwsze trzy dni Wielkiego Tygodnia posiadają charakterystyczną hymnografię i pieśni: „Oto Oblubieniec nadchodzi”, czy: „Zbawco mój! Pałac Twój widzę”.

W Święty i Wielki Poniedziałek wspominana jest osoba sprawiedliwego Józefa (Rdz 39–41). Jego historia pełna jest analogii z Chrystusem. Zbawiciel tego dnia, jak i w trzy kolejne kontynuuje nauczenie, wygłaszając najbardziej znane przypowieści, m.in. o przewrotnych rolnikach dzierżawiących winnicę. Wiele uwagi poświęconej zostaje nieurodzajnemu drzewu figowemu.

Święty i Wielki Wtorek to dzień największego sporu z faryzeuszami i innymi uczonymi w piśmie oraz zapowiedź zburzenia Jerozolimy. Chrystus opisuje koniec świata (Mt 25,31–46). Wygłoszona zostaje przypowieść o roztropnych i nierozsądnych pannach (Mt 25,1–13) – wątek czuwania przed nadejściem Oblubieńca – oraz o talentach (Mt 25,14–30).

W Świętą i Wielką Środę wspominana jest wieczerza w domu Szymona Trędowatego, podczas której nierządnica namaściła Chrystusa drogocennym olejem jako przygotowanie Zbawiciela do pogrzebu. Wielka Środa to dzień zdrady Chrystusa przez Judasza. Hymny cerkiewne opisują tragizm Judasza porównany z pochwałą czynu nierządnicy. Przed św. liturgią uprzednio poświęconych darów odmawiana jest modlitwa przebaczenia win, którą czytano rozpoczynając Wielki Post. Tego dnia po raz ostatni odmawiana jest modlitwa św. Efrema Syryjczyka z pokłonami do ziemi, których nie czyni się w świątyni aż do święta Zesłania Świętego Ducha na apostołów. Wyjątek stanowią pokłony przed św. płaszczanicą w Wielki Piątek.

Święty i Wielki Czwartek to dzień wspomnienia Mistycznej Wieczerzy i ustanowienia św. Eucharystii. Tego dnia wspominane są także następujące wydarzenia: umycie nóg apostołom, arcykapłańska modlitwa i zdrada. W tym dniu w Patriarchacie Konstantynopola kończy się obrzęd ważenia św. mirra, które zostaje poświęcone i rozdysponowane do lokalnych Kościołów prawosławnych. W katedrach biskupich praktykowany jest obrzęd obmycia nóg dwunastu kapłanom przez biskupa. W praktyce Kościoła Prawosławnego w Polsce obrzęd ma miejsce w stołecznej katedrze metropolitalnej.

W czwartek wieczorem, w trakcie jutrzni Wielkiego Piątku, odczytywanych jest dwanaście fragmentów Ewangelii, przypominających ostatnie mowy Chrystusa do apostołów, arcykapłańską modlitwę, pojmanie, sąd u arcykapłana, ukrzyżowanie i pogrzeb Mesjasza. Nabożeństwo odprawiane jest pośrodku świątyni przed symbolicznym wyobrażeniem ukrzyżowanego Chrystusa. W trakcie nabożeństwa wierni, trzymają zapalone świece.

W Wielki i Święty Piątek wspominana jest śmierć Pana i Boga, i Zbawiciela naszego – Jezusa Chrystusa. Dlatego tego dnia św. liturgia nie jest sprawowana, albowiem sam Chrystus składa siebie w ofierze. W związku z powyższym w Wielki Piątek obowiązuje ścisły post. Wierni powinni powstrzymać się od jedzenia do wieczora. Rano odprawiane są wielkie godziny kanoniczne, w trakcie których czytane są urywki Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu, odnoszące się do tematyki Wielkiego Piątku. Po południu odprawiana jest wielka wieczernia, w trakcie której na środek świątyni wynoszona jest ikona z wizerunkiem Chrystusa złożonego w grobie – płaszczanica. Nabożeństwo to bogate jest w czytania proroctw Starego Testamentu, lekcję apostolską oraz Ewangelię opisującą sąd przed Piłatem, ukrzyżowanie oraz złożenie Chrystusa do grobu. Na zakończenie wieczerni wierni kłaniają się i całują płaszczanicę. Bezpośrednio po niej ma miejsce nabożeństwo małej komplety z utworem o ukrzyżowaniu Pana i płaczu Przenajświętszej Bogurodzicy, którego autorem jest św. Symeon Logoteta. Nabożeństwo wyraża głęboki smutek Cerkwi z powodu śmierci Zbawiciela oraz matczyny ból Bogurodzicy.

Wielka i Święta Sobota to czas spokoju, kiedy Chrystus ciałem znajduje się w grobie, duszą zaś zstępuje do otchłani, będąc jednocześnie z łotrem w raju. Wielka Sobota to czas milczącego oczekiwania na radosną nowinę zmartwychwstania Zbawiciela.

Jutrznia Wielkiej Soboty rozpoczyna się śpiewem siedemnastej katyzmy, tj. psalmu 118, którego 175 wersetów przeplatanych jest krótkim tekstem wychwalającym zmarłego i złożonego do grobu Zbawiciela. Następnie czytany jest kanon Wielkiej Soboty, utwór bogaty w treści dogmatyczne. Jego ostatnia pieśń zawiera wzruszające słowa, w których Chrystus zwraca się do Bogurodzicy: „Nie opłakuj Mnie Matko, widząc w grobie Syna (…) powstanę bowiem w chwale”. Pod koniec jutrzni, przy dźwięku dzwonów odbywa się procesja wokoło cerkwi z płaszczanicą. Procesja nawiązuje do zdjęcia ciała Zbawiciela z krzyża i złożenia do grobu przez Józefa i Nikodema. Po procesji i ponownym złożeniu płaszczanicy na środku świątyni, czytane są wersety z księgi proroka Ezechiela (37,1–11) mówiące o ożywających kościach. Następnie czytana jest lekcja apostolska, w której mowa jest o tym, że „Chrystus został złożony w ofierze jako nasza Pascha” oraz Ewangelia traktująca o ustanowieniu straży przy grobie Chrystusa.

Liturgia Wielkiej Soboty to w Kościele Prawosławnym jedno z najpiękniejszych nabożeństw, podczas którego czytanych jest 15 paremii – proroctw starotestamentowych zapowiadających śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Cała akcja liturgiczna w tym dniu koncentruje się wokół płaszczanicy. Przed nią wznoszone są ektenije-litanije, odbywa się wielkie wejście i udzielana jest św. Eucharystia. Po przeczytaniu lekcji apostolskiej, w trakcie śpiewu „Powstań, Boże, sądź ziemię, bowiem Ty rządzisz we wszystkich ludach” szaty w świątyni zmieniane są z czarnych na białe, po czym czytana jest pierwsza Ewangelia o zmartwychwstaniu Chrystusa (Mt 28,1–20). Dzieje się tak, gdyż wieczernia, od której rozpoczyna się liturgia Wielkiej Soboty, odnosi się już do dnia następnego, czyli pierwszego dnia Paschy. Po św. liturgii błogosławi się chleb i wino, które w starożytności były rozdawane w celu pokrzepienia sił fizycznych wszystkim surowo poszczącym od Wielkiego Piątku i przebywającym na modlitwie w świątyni. W Wielką Sobotę święci się pokarmy paschalne przyniesione przez wiernych. To wpływ zachodniej tradycji, reguła cerkiewna przewiduje poświęcenie pokarmów po nabożeństwie paschalnym. Świętą i Wielką Sobotę kończy nabożeństwo środka nocy – połunosznica, po którym ikona z wizerunkiem Chrystusa leżącego w grobie wnoszona jest do prezbiterium i do święta Wniebowstąpienia Pańskiego będzie leżała na ołtarzu. Nadchodzi czas wyczekiwania północy, radosnej wieści o zmartwychwstaniu Zbawiciela.

Galeria zdjęć z obchodów Wielkiego Tygodnia

(fot. Andrzej Chomczyk, Tomasz Grześ, Łukasz Troc, parafie mariawickie w Kadzidłowej, Łanach, Sobótce i Warszawie)