Święto Trójcy Świętej w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Ewangelicy, jak większość chrześcijan tradycji zachodniej, tydzień po świętach Zesłania Ducha Świętego obchodzą święto Trójcy Świętej.

Święto to jest podsumowaniem głównych świąt chrześcijańskich oraz zakończeniem pierwszej części roku kościelnego – półrocza Pana. Mówi o jednym Bogu w trzech osobach – Bogu Ojcu, Synu i Duchu Świętym.

Święto Trójcy Bożej obchodzone było na zachodzie Europy już w średniowieczu. W wielkim poszanowaniu było w Kościele reformacji, bo głosiło chwałę Trójjedynego Boga: Ojca i Syna, i Ducha Świętego. W czasie tego dnia w kazaniach i nabożeństwach ewangelicy skupiają się na niesamowitej, odwiecznej tajemnicy Trójcy Świętej – Boga, który jest Stworzycielem (Ojciec), który jest Zbawicielem (Syn) i który zarazem jest Pocieszycielem (Duch Święty). Mają jednak świadomość, że tu, na ziemi, jakiekolwiek obrazy i wyobrażenia na temat istoty Trójcy są niedoskonałe i skażone – po prostu ludzkie, a cała tajemnica – nieodgadniona.

Filip Melanchton pisząc „Wyznanie augsburskie” artykuł o Bogu umieścił na pierwszym miejscu i w nim zawarł wiarę zreformowanego Kościoła o istocie Boga: „Kościoły nasze jednomyślnie nauczają, że uchwała soboru nicejskiego o jedności istoty Boskiej i trzech Jej osobach zawiera prawdę i że tak wierzyć należy bez jakiegokolwiek powątpiewania: mianowicie, że jedna jest istota Boska, którą nazywamy i która jest Bogiem wiecznym, niecielesnym, niepodzielnym, nieskończonej mocy, mądrości i dobroci, stworzycielem i zachowawcą wszystkiego, co widzialne i niewidzialne, że jednak trzy są osoby tejże istoty i mocy oraz współwieczne: Ojciec, Syn i Duch Święty”.

Święto Trójcy Świętej niejako zamyka i koronuje cały okres roku ze świętami przypominającymi historię zbawienia (od adwentu po Pięćdziesiątnicę). Po święcie Trójcy Świętej rozpoczyna się druga, tzw. bezświąteczna część roku kościelnego, zwana też półroczem Kościoła, trwająca maksymalnie 27 tygodni.

Kościół Starokatolicki Mariawitów

W niedzielę po Zielonych Świątkach przypada uroczystość Trójcy Przenajświętszej, która rozpoczyna czas po Zesłaniu Ducha Świętego, zwany również okresem zwykłym w ciągu roku. Kolorem liturgicznym tej uroczystości jest biel, oznaczająca czystość i światłość. Szaty białe mogą być jednak zastąpione szatami koloru złotego, wyrażającego blask i bogactwo chwały Bożej.

Uroczystość Trójcy Przenajświętszej jest świętem patronalnym czterech parafii Kościoła Starokatolickiego Mariawitów: w Wiśniewie, Błoniu, Lutkówce i Piątku. W tych miejscach jest szczególnie obchodzona, tam zjeżdżają się wierni z innych parafii i odbywają się procesje z Przenajświętszym Sakramentem wokół kościołów.

Wiara w Trójcę Świętą należy do głównych prawd wiary, wyrażonych w nauczaniu Ojców Kościoła i siedmiu soborów powszechnych. Chociaż w Piśmie Świętym nie znajdujemy ani razu określenia Trójca, to jednak wiele tekstów biblijnych wskazuje na poszczególne osoby Trójcy Świętej, ukazując ich bóstwo. Chociaż chrześcijanie wierzą w jednego Boga, wyznają Go w trzech osobach: Ojca, Syna i Ducha Świętego, spośród których wszystkie są sobie równe.

Cała liturgia mariawicka skoncentrowana jest na oddawaniu chwały Trójjedynemu Bogu. Większość liturgicznych modlitw kończy się trynitarną konkluzją, zazwyczaj skierowaną do Boga Ojca, przez pośrednictwo Syna, w jedności Ducha Świętego. Również psalmy i kantyki zaczerpnięte z Pisma Świętego, a używane w liturgii, kończą się małą doksologią na cześć Trójcy Świętej: „Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu, jak była na początku i teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen”. To uwielbienie stanowi również popularną modlitwę odmawianą przez wiernych i stanowi część niektórych nabożeństw. Mariawici wykonując znak krzyża świętego, wyrażają jednocześnie wiarę w Trójcę Świętą mówiąc: „W Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen”. Od tego zwrotu rozpoczyna się i kończy codzienna modlitwa, ofiara mszy świętej i liczne nabożeństwa.

Układ liturgii mszalnej zmierza do uwielbienia Trójcy Przenajświętszej. W spowiedzi powszechnej kapłan i wierni wyrażają swą grzeszność mówiąc: spowiadam się Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu. Introit, czyli wstęp do każdej mszy świętej (z wyjątkiem mszy żałobnych) kończy się małą doksologią na cześć Trójcy. Po wstępie mariawici odmawiają trzykrotnie: „Panie, zmiłuj się” do Boga Ojca, „Chryste, zmiłuj się” do Syna Bożego i ponownie „Panie, zmiłuj się” do Ducha Świętego. Każdą z osób Trójcy Świętej trzy razy prosimy o miłosierdzie dla całego stworzenia. Po tej krótkiej litanii pokutnej, odmawiany lub śpiewany jest Hymn Anielski, podczas którego uwielbia się cały majestat Boga. Jego pierwsza część to uwielbienie Boga Ojca, druga wysławia Syna Bożego i kończy się wspomnieniem Ducha Świętego. Po hymnie odmawiana jest kolekta zakończona trynitarną konkluzją.

W liturgii słowa również słyszymy głos Trójjedynego Boga. W lekcji zaczerpniętej ze Starego Testamentu lub pism apostolskich słyszymy głos Boga Ojca, który przemawia do nas przez proroków, apostołów i innych natchnionych ludzi. W Ewangelii przemawia do nas Syn Boży swoim życiem i słowami. W nauce (mariawici unikają używania słowa „kazanie”) przemawia Duch Święty poprzez naukę Kościoła.

W niedziele i ważne uroczystości odmawia się nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary (z dodatkiem filioque), które wyraża podstawowe prawdy, w które wierzą chrześcijanie. To nasz akt wiary w to, czego nauczyliśmy się z lekcji, Ewangelii i nauki. Credo podzielone jest na trzy części, dotyczące poszczególnych osób boskich. Na końcu dodano nauczanie Kościoła dotyczące chrztu, zmartwychwstania ciał i życia wiecznego. Wyznanie wiary kończy mszę katechumenów i rozpoczyna mszę wiernych, zmierzającą do złożenia ofiary eucharystycznej.

Niektóre modlitwy mszalne zwracają się wprost do Trójcy Świętej, np. „Przyjmij, Trójco Święta, tę ofiarę”, inne natomiast zwracają się do poszczególnych osób boskich i są zakończone odpowiednią do treści trynitarną konkluzją. Kanon mszy świętej rozpoczyna się od hymnu pochwalnego na cześć Trójcy „Święty, Święty, Święty” i kończy się wielką doksologią: „Przez Niego i z Nim, i w Nim, jest Tobie Bogu Ojcu Wszechmogącemu, w jedności Ducha Świętego, wszelka cześć i chwała po wszystkie wieki wieków. Amen”. Na koniec mszy świętej kapłan modli się słowami: „Niech się podoba Tobie, Trójco Przenajświętsza, hołd posługiwania mojego…”, po czym udziela błogosławieństwa w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Nie tylko msza święta, ale również inne mariawickie nabożeństwa zmierzają do uczczenia Trójcy Świętej. Bardzo popularny jest w mariawityzmie dziękczynny hymn „Ciebie Boga chwalimy”, odmawiany na zakończenie uroczystych nabożeństw, m.in. adoracji Przenajświętszego Sakramentu. Autorstwo tego hymnu przypisywane jest św. Ambrożemu i św. Augustynowi. Nabożeństwa pokutne rozpoczynają się od śpiewu trisagionu, czyli hymnu: „Święty Boże, Święty Mocny, Święty a Nieśmiertelny”.

Niektóre edycje mariawickiego brewiarzyka zawierały także litanię do Trójcy Przenajświętszej oraz odpowiednie modlitwy, hymny i pieśni. W brewiarzu kapłańskim w tekstach przeznaczonych na niedzielę znajduje się hymn na cześć Trójcy oraz atanazjańskie wyznanie wiary, które szczegółowo omawia relacje między trzema osobami boskimi. Liczne pieśni oraz hymny skierowane do Boga mają zakończenie odnoszące się do poszczególnych osób boskich, np. hymn „Przed tak wielkim Sakramentem” kończy się słowami: „Ojciec z Synem niech to sprawi, by mu dzięka zabrzmiała, niech Duch Święty błogosławi, by się Jego moc stała”.

W uroczystość Trójcy Przenajświętszej msza święta rozpoczyna się od introitu: „Niech będzie błogosławiona Trójca Święta i niepodzielna Jedność; wysławiajmy Ją, bo uczyniła nad nami miłosierdzie swoje”. Czytana jest lekcja z 11. rozdziału listu do Rzymian (w. 33–36), w której jest mowa o niepojętym majestacie Boga, któremu należy się uwielbienie. Graduał zaczerpnięty z 3. rozdziału Księgi Daniela Proroka (w. 52.55–56) wysławia potęgę Boga, a Ewangelia będąca zakończeniem Ewangelii Mateusza (28,18–20) jest misyjnym nakazem Chrystusa, który nakazuje swoim uczniom udzielać chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Antyfona na ofiarowanie jest parafrazą 6. wersu 12. rozdziału Księgi Tobiasza: „Niech będzie błogosławiony Bóg Ojciec, i Jednorodzony Syn Boży, jak również Duch Święty: bo uczynił nad nami miłosierdzie swoje”.

Na uroczystość Trójcy Przenajświętszej oraz wszystkie niedziele roku, które nie mają własnych modlitw, przewidziana jest kolekta o Trójcy Przenajświętszej oraz prefacja wychwalająca jej majestat. Prefacja ta, będąca hymnem uwielbienia, wyraża głębię nauczania Kościoła o Trójjedynym Bogu: „Zaprawdę godną i sprawiedliwą, słuszną i zbawienną jest rzeczą, żebyśmy Tobie zawsze i wszędzie dzięki, Panie Najświętszy Ojcze Wszechmogący, Wiekuisty Boże. Który z Jednorodzonym Synem Twoim, i Duchem Świętym, jeden jesteś Bóg, jeden jesteś Pan: nie w jednej pojedynczości Osoby, lecz w jednej Trójcy Istności. W co bowiem o Twojej chwale z objawienia Twojego wierzymy, to samo o Synu Twoim, to samo o Duchu Świętym bez najmniejszej w niczym różnicy wyznajemy. Aby w wyznawaniu prawdziwego i wiecznego Bóstwa, i w Osobach właściwość, i w Istności Jedność, i w Majestacie była wielbiona równość. Którą adorują Aniołowie i Archaniołowie, Cherubini także i Serafini nie przestają Ciebie sławić, jednogłośnie wołając: Święty, Święty, Święty Pan Bóg Zastępów…”. Prefacja o Trójcy Przenajświętszej w sposób jasny i przejrzysty ujmuje skomplikowane teologiczne pojęcia. Części zmienne uroczystości Trójcy Przenajświętszej kończy antyfona na komunię, która jest utrzymana w podobnym tonie do introitu, graduału i ofertorium. Jest kolejną parafrazją ww. wersetu z Księgi Tobiasza: „Błogosławimy Boga Niebieskiego i wobec wszystkich żyjących wysławiamy Go, bo uczynił nad nami miłosierdzie swoje”. Po niej odmawiana jest pokomunia, w której prosimy abyśmy napełnieni tak wielkimi darami, łaskę zbawienia otrzymali i Boga chwalić nigdy nie przestali. Bóg w Trójcy Świętej jedyny jest bowiem nasyceniem dusz błogosławionych w niebie. A jak mówi św. Augustyn: „Dusza nie znajdzie szczęścia dopóki nie spocznie w Bogu”.

Prawda ta została wyrażona również w objawieniach założycielki mariawityzmu, św. Marii Franciszki Kozłowskiej: „Miałam poznanie Trójcy Przenajświętszej przez oświecenie umysłu: »Wielkość, Światłość i Miłość to jest Jedno Trójca Przenajświętsza«. Wpatrując się umysłem powtarzałam: »O Sancta Trinitas«. I poznałam, że Wielkość – Bóg Ojciec przed wieki w poznaniu Siebie rodzi Syna Światłość, Syn i Ojciec miłując się wydają Ducha Świętego – Miłość, a wszystko to Jeden Bóg. Wtedy zrozumiałam, że Bóg nie mógłby i nie może inaczej istnieć, tylko we Trzech Osobach i nie byłby doskonale szczęśliwym, gdyby nie był w Trzech Osobach”. Na innym miejscu Mateczka usłyszała w duszy te słowa: „Z miłości Bóg Ojciec cię stworzył, z miłości Syn Boży Cię odkupił, z miłości Duch Święty cię poświęcił; Bóg Ojciec stworzył cię dla chwały swojej i żeby ciebie uczynić uczestniczką tej chwały; Syn Boży otworzył i wskazał drogę, po której masz wejść do tejże chwały, Duch Święty cię prowadzi poprzedzając łaskami”.

Mariawici odnosząc się do historii zbawienia, wyróżniają w niej trzy podstawowe epoki, związane z konkretnymi ingerencjami Boga w dzieje ludzkości. Pierwszą z nich jest era Boga Ojca związana z dziełem stworzenia i starotestamentowym Przymierzem. Drugą stanowi czas Syna Bożego – dzieło odkupienia – okres Jego wcielenia oraz założenia Kościoła rozumianego jako Jego mistyczne Ciało. Trzeci zaś, to okres szczególnego działania Ducha Świętego w sercach ludzkich. Czas ten jest bezpośrednio związany z objawieniem światu Dzieła Wielkiego Miłosierdzia.

W ten sposób cała Trójca Święta bierze udział w stworzeniu, zbawieniu i przebóstwieniu człowieka. Teologia mariawicka wskazuje że celem człowieka jest odnalezienie szczęścia w Bogu i zjednoczenie z Nim na wieki. A ponieważ człowiek został stworzony na obraz Boży, to również jest on obrazem całej Trójcy Świętej, która odbiła swe podobieństwo na duszy człowieka. Każdy człowiek funkcjonuje równocześnie w trzech rzeczywistościach: psychicznej, fizycznej i duchowej, które odpowiadają trzem osobom Trójcy Świętej: Bogu Ojcu, Synowi Bożemu i Duchowi Świętemu. Stosownie do tego podziału, w duszy człowieka zostały umieszczone trzy władze: umysł, wolna wola i serce, czyli odczuwanie.

Teolodzy mariawiccy uważają, że przy stworzeniu człowieka wzięła udział cała Trójca Święta: uczyńmy człowieka na wyobrażenie i podobieństwo nasze (Rdz 1,26). W taki sposób w duszy człowieka odbiło się wyobrażenie Trójcy Świętej. W umyśle – Bóg Ojciec, w woli – Syn Boży, a w czuciu – Duch Święty. A jak w Trójcy Duch Święty jednoczy Sobą i z Sobą Ojca i Syna, tak i w sercu człowieka koncentrują się wszystkie myśli, uczucia i jego pragnienia.

Pan Bóg nie tylko uczynił człowieka na swój obraz, ale również tajemnicę swojego bóstwa odbił w całym pięknie otaczającego nas świata. Ten boski pierwiastek znajduje się we wszystkim, co zostało przez Niego stworzone. Dlatego tę troistą strukturę możemy odnaleźć chociażby w istnieniu trzech stanów skupienia: ciał stałych, gazów i cieczy. Na przykładzie wody, która choć jest jedna, to w zależności od temperatury przybiera postać cieczy, pary lub lodu. Podobnie czas, chociaż jest jeden, to dzielimy go na przeszły, teraźniejszy i przyszły. Przestrzeń, w której żyjemy, poruszamy się i jesteśmy również posiada trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość. Wyróżniamy trzy barwy podstawowe: żółty, czerwony i niebieski, od których pochodzą inne kolory. W tej troistej strukturze wszechświata możemy odnaleźć mądrość Bożą, która we wszystkim zawarła tajemnicę swojego bóstwa.

Według legendy św. Patryk, apostoł Irlandii, chcąc zobrazować Celtom tajemnicę Trójcy Świętej, ukazał im łodygę koniczyny z trzema liśćmi. Do dziś shamrock, czyli trójlistna koniczyna, jest narodowym symbolem tego kraju.

Kościół Prawosławny

W prawosławiu dzień Świętej Trójcy obchodzi się tego samego dnia co święto Zesłania Świętego Ducha na apostołów. Kościół Prawosławny w święcie Pięćdziesiątnicy opiewa potęgę Boga Ojca, który posłał Pocieszyciela, oraz wyraża wdzięczność Chrystusowi, który uprosił zesłanie Świętego Ducha, i nie zapomina o Oświecicielu – Świętym Duchu, który zstąpił na apostołów, czyniąc ich pierwszymi owocami Chrystusowego odkupienia. W tym dniu całej ludzkości została objawiona tajemnica, że Bóg jest jeden, w trzech osobach – Bóg Ojciec, Bóg Syn i Bóg Święty Duch. Wiara w Przenajświętszą Trójcę jako Trójjedynego Boga jest fundamentalnym dogmatem wiary chrześcijańskiej.

Więcej o obchodach tego święta tutaj