Historia projektu „Pojednanie w Europie”
„Stuttgarckie Wyznanie Winy” z października 1945 r. umożliwiło Ewangelickiemu Kościołowi Niemiec, po latach panowania III Rzeszy, ponowny udział w międzynarodowej wspólnocie ekumenicznej. Pierwsze, znamienne kroki w kierunku pojednania poczyniła oficjalna delegacja Kościoła Ewangelickiego Niemiec w lutym 1957 r. pod przewodnictwem Martina Niemöllera, udając się z wizytą do wschodniego sąsiada.
Przełom zapoczątkowany przez Memorandum Kościoła Ewangelickiego Niemiec zatytułowane „Sytuacja wypędzonych i stosunek narodu niemieckiego do jego wschodnich sąsiadów” nastąpił w 1965 r. Po Memorandum, znanym jako „Wschodnie Memorandum Kościoła Ewangelickiego Niemiec”, nastąpiła wymiana listów między polską a niemiecką konferencją biskupów. W obu pismach wyrażono jasną opinię, co do tego, że nie da się przezwyciężyć niemieckiego ani europejskiego podziału, wysuwając roszczenia prawne, lecz tylko w bilateralnym, wewnętrznie akceptowanym procesie zbliżenia i porozumienia. W obu pismach wyrażono jasną opinię, że przezwyciężenie podziału w Niemczech i w Europie nie nastąpi poprzez forsowanie roszczeń prawnych, lecz tylko w bilateralnym, wewnętrznie akceptowanym procesie zbliżenia i porozumienia. Traktat pomiędzy Polską a Republiką Federalną Niemiec z 1970 r. stworzył ramy dla licznych niemiecko-polskich inicjatyw i kontaktów. Umożliwił ponadto utworzenie na oficjalnej płaszczyźnie kościelnej Komisji Kontaktów między Kościołem Ewangelickim Niemiec a Polską Radą Ekumeniczną, której pierwsze posiedzenie odbyło się w 1974 r. Polityka odprężenia lat siedemdziesiątych zaowocowała ścisłymi kontaktami polsko-niemieckimi, częstymi spotkaniami i wzajemnymi wizytami oraz programami wymiany, przedsięwzięciami kulturalnymi i pomocą socjalną.
Od wielu lat niemiecko-polskie stosunki stanowią jeden z istotnych czynników polityki europejskiej. Stabilizacja, czy też względnie bezkonfliktowa atmosfera panująca wzdłuż Odry od 1989 r., jest jednym z niezaprzeczalnych wyznaczników ogólnoeuropejskiego porządku.
W październiku 1995 r., z okazji 30-tej rocznicy powstania Memorandum, Kościoły w Niemczech i w Polsce zadeklarowały podjęcie odpowiedzialności za Europę oraz uznając się za inspiratora poczynań politycznych, wyraziły swój sprzeciw wobec pozornej unifikacji i burzenia jedności, głosząc posłanie pojednania, czy też „pojednanej różnorodności”. Niemiecka i Polska Konferencja Biskupów zaakceptowała w grudniu 1995 r. gospodarcze i polityczne dążenia Europy, zwróciła jednak uwagę na istotę wspólnoty wartości i kultury w ramach jednoczącego się kontynentu. Świadectwo chrześcijańskie musi nabrać realnych kształtów w życiu osobistym oraz rodzinnym, a w konsekwencji oddziaływać na życie społeczne. Szkody powstałe na skutek wieloletniego panowania totalitarnego reżimu można naprawić tylko wtedy, gdy każdy człowiek w głębi własnego serca doświadczy głębokiej przemiany. Stąd też wynika dla Kościołów zadanie utrzymywania pieczy nad różnorodnością Europy oraz wzajemnym respektowaniem historycznych wartości i zdobyczy kulturowych w połączeniu z odpowiedzialną miłością do własnego pochodzenia i wychowania.
Projekt „Pojednanie w Europie – zadanie Kościołów na Ukrainie, Białorusi, w Polsce i w Niemczech” zainicjowany został w 1995 r. przez Niemiecko-Polską Komisję Kontaktów między Polską Radą Ekumeniczną (PRE) a Ewangelickim Kościołem Niemiec, w „Haus der Stille” w Weitenhagen koło Greiswaldu. Został on następnie zaprezentowany podczas II Europejskiego Zgromadzenia Ekumenicznego w Grazu w 1997 r.
Aby odpowiedzialnie wdrażać Projekt, powołano „Międzykościelną Grupę Roboczą”, w skład której początkowo wchodzili przedstawiciele Kościołów zrzeszonych w PRE i Kościołów Ewangelickich w Niemczech. Obecnie w skład Grupy wchodzą przedstawiciele Kościołów Ewangelickich, Kościoła Prawosławnego, Rzymskokatolickiego i Greckokatolickiego z czterech krajów: Ukrainy, Białorusi, Niemiec i Polski.
Grupa, działając pod patronatem Komisji Kontaktów i opierając się na wspólnym chrześcijańskim fundamencie pojednania Trójjedynego Boga z ludźmi, ma za zadanie doprowadzenie do wspólnego dialogu przy jednym stole między zróżnicowanymi konfesyjnie Kościołami z Europy Środkowej i Wschodniej. Wzajemne słuchanie siebie przy jednym stole jest bowiem pierwszym krokiem na drodze poznawania się, lepszego zrozumienia i wzajemnej akceptacji. Drugi krok to perspektywa dostrzeżenia wielkiego bogactwa i skarbu w różnorodności historycznego kształtowania się wiary chrześcijańskiej, które to dobra mogą być stopniowo odkrywane i spożytkowane w trakcie rozwoju procesu pojednania między Kościołami i narodami. Trzeci krok to wprowadzanie w życie wspólnych projektów i działań w poszczególnych krajach przez istniejące tam Kościoły.
Graz. 26 czerwca 1997 r. Komisja Kontaktów zaprosiła na rozmowy przedstawicieli Kościoła Prawosławnego z Ukrainy i Białorusi, Kościoła Greckokatolickiego z Ukrainy oraz Kościoła Rzymskokatolickiego z Polski. Wśród uczestników znajdowali się, oczywiście, reprezentanci Kościołów członkowskich Komisji. Podstawą do spotkania była broszura zatytułowana „Nowe podziały w Europie? Pojednanie – zadania Kościołów na Ukrainie, w Polsce i na Białorusi”. Opierając się na dotychczasowych efektach pracy Kościołów nad polsko-niemieckim procesem pojednania, Komisja Kontaktów chciała zwrócić uwagę na napięte stosunki ze wschodnimi sąsiadami Polski i w ten sposób dać impuls do podjęcia pracy nad pojednaniem, ponieważ w systemie komunistycznym nie było możliwości dyskutowania i niwelowania istniejących napięć. Spotkanie to odbiło się szerokim echem. Już sam fakt wspólnego obradowania przedstawicieli Kościoła Prawosławnego z Ukrainy i Białorusi, Kościoła Greckokatolickiego z Ukrainy oraz Kościoła Rzymskokatolickiego z Polski należy uznać za kamień milowy we wzajemnych stosunkach między tymi krajami.
Mińsk. Od 1 do 3 grudnia 1997 r. odbyły się pierwsze wstępne rozmowy. Celem było głębsze uświadomienie Kościołom na Białorusi, a szczególnie Kościołowi Prawosławnemu, konieczności prowadzenia pojednawczego dialogu ekumenicznego z Polską, Białorusią i Ukrainą, jak również pozyskanie ich dla samej idei dialogu. W Prawosławnym Kościele Białorusi można było zwrócić się do „Bractwa Trzech Świętych Męczenników Wilna” z jego przewodniczącym Mikołajem Matrunchykiem. „Międzykościelna Grupa Robocza” zdecydowała o podjęciu praktycznych kroków. Pierwszym celem było stworzenie sieci kontaktów opierającej się na Kościołach uczestniczących w dialogu. Następne zadanie polegało na zorganizowaniu konsultacji, w których miałoby wziąć udział od 30 do 40 osób – przedstawicieli poszczególnych Kościołów. Miałyby one tworzyć platformę informacyjną i komunikacyjną oraz jednocześnie skupiać się na konkretnym temacie, jaki w tym przypadku został zdefiniowany jako „Pojednanie w Europie. Zadania Kościołów w Niemczech, Polsce, na Białorusi i Ukrainie”. Termin Konsultacji ustalono na 17-21 czerwca 1998 r. w Warszawie.
W skład Grupy Roboczej wchodziło wówczas sześciu członków: abp Jeremiasz z Wrocławia (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny), dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej Andrzej Wójtowicz, ks. prof. Vasilij Zaev z Kijowa (Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego), Mikołaj Matrunchyk z Mińska (Kościół Prawosławny Egzarchatu Patriarchatu Moskiewskiego), ks. prof. Iwan Dacko ze Lwowa (Ukraiński Kościół Greckokatolicki) oraz przewodniczący Michael Mildenberger z Hannoveru (Kancelaria Kościoła Ewangelickiego Niemiec). W 1998 roku ze strony Konferencji Episkopatu Polski do Grupy Roboczej został oddelegowany ks. prof. Zygfryd Glaeser, jako oficjalny przedstawiciel Kościoła Rzymskokatolickiego, a ze strony Kościoła Ewangelickiego Niemiec, po odejściu w stan spoczynku ks. Michaela Mildenbergera, dalszą działalność prowadził ks. Reiner Rinne.
Konsultację w Warszawie poprzedziły dwa spotkania – w Kijowie od 26 do 29 stycznia 1998 r. oraz we Lwowie od 17 do 19 marca 1998 r.
Warszawa, 17-21 czerwca 1998 r.
Temat konsultacji brzmiał: „Pojednanie w Europie – zadania Kościołów na Ukrainie, Białorusi, w Polsce i w Niemczech”. Spotkanie stanowiło kamień milowy w dotychczasowych przedsięwzięciach. Przygotowała je Grupa Robocza pod kierownictwem abp. Jeremiasza z Kościoła Prawosławnego na polecenie Komisji Kontaktów. Zaproszono około 50 gości wybranych według kryteriów regionalnych, wyznaniowych i merytorycznych. Z Kościoła Prawosławnego, Rzymskokatolickiego, Greckokatolickiego oraz z Kościołów Ewangelickich przybyli biskupi, docenci, urzędnicy kościelni, zakonnicy i księża. Ponadto w konsultacjach brali udział naukowcy, politycy oraz dziennikarze jak również przedstawiciel Konferencji Kościołów Europejskich (CEC).
Podczas rozmów konsultacyjnych ukształtowały się cztery stale powracające tematy. Jeden z nich dotyczył sytuacji Kościołów w społeczeństwach postsowieckich Ukrainy i Białorusi. Drugi problem, który wyłonił się podczas konsultacji dotyczył wzajemnych wrogich wyobrażeń między Wschodem a Zachodem. Trzeci skonkretyzowany temat Konsultacji dotyczył rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód, które rozpoczęło się jako „pokojowe dzieło” po II wojnie światowej, jednak wraz z przyjmowaniem kolejnych krajów członkowskich powodowało kolejne rozgraniczenia. Czwarty temat skoncentrowany był wokół zagadnienia krytycznej sytuacji Kościołów w obszarze stosunków międzywyznaniowych.
Obrady regionalne w Mińsku i Grodnie, 7-12 maja 1999 r.
Delegaci Grupy Pojednanie uczestniczyli w nabożeństwach, spotkaniach z hierarchami Kościołów na Białorusi. Podczas obrad wygłoszono kilka referatów dotyczących sekularyzacji, duchowości, europejskiego wzorca człowieka oraz międzykonfesyjnego dialogu miedzy Wschodem a Zachodem.
Kolejne spotkania i obrady: maj 1999-kwiecień 2001 r.
Od 1 do 3 czerwca 1999 r. Grupa Robocza spotkała się w Kijowie, by zaplanować następną Konferencję regionalną, jaka miała się odbyć w 2000 r.
Kijów, 26-29 kwietnia 2001 r.
Spotkanie odbyło się pod hasłem „Pojednanie w Europie a sytuacja na Ukrainie”. Rozmawiano o bardzo różnorodnych i skomplikowanych problemach tego kraju. Poruszano zagadnienia różnic kulturowych i językowych, jak również konfliktów historycznych i wyznaniowych.
Kolejne konsultacje miały miejsce w Mińsku i Witebsku od 18 do 22 października 2001 r. oraz w Warszawie od 22 do 23 lutego 2002 r.
Konsultacje w Mikołajkach, 8-11 maja 2003 r.
Międzynarodowe spotkanie w Mikołajkach odbyło się pod hasłem „Doświadczanie granic między ludźmi, Kościołami i narodami”. Wzięło w nim udział 65 osób z Kościołów w Niemczech, Polsce, na Białorusi i Ukrainie.
W kolejnych latach odbyły się następujące konsultacje:
- Spotkanie na Białorusi w 2004 r. (Mińsk) „Posługa chrześcijańska w więzieniach na Białorusi, na przykładzie AIDS”, zachęcające Kościoły do zerwania z tabu wokół AIDS.
- Konferencja na Ukrainie w 2005 r. (Kijów) „Edukacja i wychowanie religijne na Ukrainie”, mająca na celu połączenie wysiłków poszczególnych Kościołów oraz wypracowanie wspólnej pozycji Kościołów.
- Spotkanie w Polsce w 2006 r. (Białystok) „Migracje w Europie” – ocena dwuletnich doświadczeń z granicą UE oraz przedstawienie kościelnych możliwości działań i wyzwań stojących przed Kościołami.
Warszawa, 28-29 października 2008 r.
Spotkanie dotyczyło możliwości zorganizowania konferencji ekumenicznej na Ukrainie. Ideą konferencji jest przede wszystkim udział przedstawicieli Kościołów z Ukrainy. Uczestnicy dyskutowali także o tematyce, miejscu i czasie planowanej konferencji.
Odessa, 11-12 maja 2009 r.
Celem spotkania było przygotowanie ekumenicznej konferencji na Ukrainie, której uczestnikami będą przedstawiciele różnych Kościołów i krajów. Konferencja na temat „Kościoły na Ukrainie wobec kryzysu społecznego” zaplanowana została na wrzesień 2009 r.
Odessa, 23-25 września 2009 r.
Temat międzynarodowej konferencji ekumenicznej brzmiał „Kościoły na Ukrainie w obliczu współczesnych społecznych kryzysów”. Wzięli w niej udział przedstawiciele Kościoła Ewangelickiego, Prawosławnego, Rzymskokatolickiego i Greckokatolickiego z Polski, Niemiec, Ukrainy i Białorusi, a także przedstawiciele władz miasta Odessy oraz Instytutu Religijnej Wolności na Ukrainie.
Podczas konferencji uczestnicy wysłuchali referatów dr. Włodzimierza Burega „Chrześcijańskie pojmowanie kryzysu”, bp. Ulanda Spahlingera „Światowy kryzys – jego wpływ na Ukrainę, zadania dla Kościołów oraz duchownego rzymskokatolickiego z Polski” oraz ks. prof. Zygfryda Glaesera z Opola „Od wspólnych interesów do wspólnoty ducha. Rola Kościołów w przezwyciężaniu kryzysu społecznego”. Na zakończenie w ramach tzw. okrągłego stołu odbyła się dyskusja na temat „Kryzys antropologiczny i antropologia kryzysu – współczesne wyzwanie dla Kościołów na Ukrainie”.
Konferencja była okazją do wymiany zdań, myśli, przedstawienia doświadczeń Kościołów poszczególnych krajów w obliczu kryzysu oraz zapewne przyczyniła się do głębszego zrozumienia roli Kościoła i jego posłannictwa we współczesnym świecie.
Kamień Śląski, 15-18 września 2010 r.
Międzynarodowa konferencja ekumeniczna podjęła temat „Migracje w Środkowej i Wschodniej Europie. Problem pojednania i współistnienia kultur”. Wśród ponad 40 uczestników byli przedstawiciele Kościołów i organizacji ekumenicznych z trzech tradycji chrześcijańskich – katolickiej, prawosławnej i ewangelickiej z Białorusi, Ukrainy, Niemiec i Polski. W konferencji wzięli także udział przedstawiciele międzynarodowych i krajowych organizacji i urzędów zajmujących się problematyką migracji, m.in. biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców (UNHCR), Departamentu Polityki Migracyjnej MSWiA, Polskiej Akcji Humanitarnej, La Strady.
Celem kamieńskiej konferencji było m.in. umożliwienie Kościołom i organizacjom ekumenicznym w regionie Europy Środkowo-Wschodniej spotkania i wymiany doświadczeń na temat szeroko pojętych procesów migracyjnych. Istotne było także nawiązanie współpracy pomiędzy Kościołami a instytucjami rządowymi i pozarządowymi w zakresie pomocy migrantom oraz omówienie i zaplanowanie wspólnych, ekumenicznych działań dotyczących pracy z migrantami.
Referaty wygłoszone podczas konferencji dotyczyły m.in. polityki Unii Europejskiej i Polski wobec migrantów, ich integracji ze społeczeństwami przyjmującymi, wielokulturowości, handlu ludźmi, a także roli Kościołów i prowadzonego przez nie duszpasterstwa wśród migrantów. Konferencja ta była regionalnym wkładem w ogólnoeuropejskie obchody roku 2010, ogłoszonego przez Konferencję Kościołów Europejskich Rokiem Migracji.
Mińsk, 17-18 listopada 2011 r.
W Mińsku międzynarodowa konferencja ekumeniczna zajęła się tematem „Kościoły w służbie potrzebującym. Możliwości współpracy z organizacjami niekościelnymi”. Uczestnikami konferencji byli przedstawiciele Kościołów, organizacji ekumenicznych z trzech tradycji chrześcijańskich – katolickiej, prawosławnej i ewangelickiej z Białorusi, Ukrainy, Niemiec i Polski. Wśród uczestników byli także przedstawiciele międzynarodowych i krajowych organizacji zajmujących się problematyką pomocy potrzebującym. W konferencji wzięli udział przedstawiciele różnych organizacji, m.in.: Fundacji Wschód z Polski, Caritasu z Białorusi, Polskiej Rady Ekumenicznej oraz członkowie grupy „Pojednanie”. Obecni byli także: przedstawiciel ONZ w Białorusi, Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji, UNAIDS, Międzynarodowej Organizacji ds. Socjalnych, Instytutu Wolności Religijnej z Ukrainy, Komitetu ds. Religii w Białorusi, specjaliści ds. ekonomii z białoruskich uniwersytetów oraz przedstawiciele prywatnego biznesu.
Podczas konferencji odbyła się prezentacja działalności socjalnej różnych Kościołów oraz przedstawiono prawne możliwości współdziałania organizacji kościelnych i niekościelnych w zakresie pomocy potrzebującym, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na Białorusi. Omówiono kwestię prowadzenia działalności gospodarczej przez Kościoły i organizacje kościelne.
Podstawowym założeniem była myśl, że z Kościoła powinna wychodzić pomoc dla wszystkich potrzebujących, ubogich, bezrobotnych, ludzi z uzależnieniami etc. W nawiązaniu do tych zadań zapoznano się także z mechanizmami prawnymi, możliwościami, ograniczeniami takiej działalności na Białorusi. Ważnym aspektem było przedstawienie oczekiwań przedstawiciela biznesu. Jednym z głównych celów konferencji było zbliżenie ofiarodawców-sponsorów i organizacji, które mogą realizować projekty socjalne na Białorusi.
Jałta, 4-6 października 2012 r.
Temat międzynarodowej konferencji ekumenicznej w Jałcie brzmiał „Sztuka współistnienia chrześcijan. Lekcje z historii i wyzwania naszych czasów”. Zaprezentowane zostały referaty na temat historii i obecnej sytuacji dotyczącej współistnienia chrześcijan na kontynencie europejskim, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji religijnej na współczesnej Ukrainie. Mówiono też o praktycznych przykładach współpracy między chrześcijanami różnych wyznań na Ukrainie, w Polsce, Białorusi i Niemczech.
Więcej o konferencji w Jałcie tutaj.
Warszawa, 2-4 października 2013 r.
W Centrum Kultury Prawosławnej w Warszawie odbyła się konferencja „Pojednanie w Europie środkowo-wschodniej. Nowe wyzwania”, zorganizowana przez Polską Radę Ekumeniczną w ramach projektu „Pojednanie w Europie”.
Więcej o konferencji w Warszawie tutaj.
Charków, 11 listopada 2015 r.
W Charkowie odbyła się konferencja „Droga do przyszłości poprzez pojednanie”. Więcej o konferencji tutaj.
W ramach projektu „Pojednanie” odbyło się do tej pory wiele konferencji tematycznych, spotkań, wyjazdów studyjnych. Ich celem było budowanie wzajemnego zrozumienia i dobrej współpracy ekumenicznej ponad wszelkimi podziałami wyznaniowymi, kulturowymi i narodowymi. Szczególną wartością projektu realizowanego ponad granicami Unii Europejskiej jest nie tylko jego ekumeniczny, ale także międzynarodowy charakter.
Broszura o projekcie „Pojednanie” (plik pdf):