Wielki post / czas pasyjny w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Dzień Pokuty i Modlitwy (tzw. Środa Popielcowa) rozpoczyna w Kościele Ewangelicko-Augsburskim czas pasyjny. To czterdziestodniowy okres przygotowujący do Pamiątki Śmierci Jezusa Chrystusa (Wielki Piątek) oraz świąt Zmartwychwstania Pańskiego.

Nazwa pochodzi od słowa „pasja” oznaczającego mękę i cierpienie Jezusa Chrystusa. Stąd ten czas roku kościelnego wzywa do zadumy nad tymi wydarzeniami i zachęca do wewnętrznego wyciszenia, duchowej refleksji, odsunięcia od siebie absorbujących spraw zewnętrznych.

Jest to też czas pokuty, rozumianej jako upamiętanie, powrót do Boga i Jego Słowa, do społeczności Kościoła – poprzez spowiedź i sakrament komunii świętej. Pasyjna refleksja wiedzie przez świadomość własnej grzeszności, do odnalezienia Bożej łaski i przyjęcia odkupienia, które stało się faktem na krzyżu Golgoty. To jest poselstwo krzyża, które jest postawione w centrum ewangelizacji, nauczania, duszpasterstwa i świadectwa Kościoła.

W duchowości i teologii luterańskiej czas pasyjny ma szczególne znaczenie, ponieważ kieruje uwagę Kościoła ku ukrzyżowanemu Zbawicielowi, który z bezwarunkowej miłości do człowieka przyszedł na świat dla naszego zbawienia i wyzwolił ludzkość od niewoli grzechu i wiecznej śmierci.

Tajemnica krzyża i odkupienia, zbawienia człowieka z łaski przez wiarę w ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa, stanowi centralny nerw ewangelickiej duchowości, dlatego też tak mocno podkreślany jest czas pasyjny i wyraźnie różni się on w liturgii od pozostałych okresów roku kościelnego.

W Kościele Ewangelicko-Augsburskim każda niedziela pasyjna posiada nazwy łacińskie pochodzące od pierwszych słów łacińskiego introitu: Invocavit, Reminiscere, Oculi, Laetare, Judica oraz Palmarum (Palmowa).

W antyfonach liturgicznych opuszcza się w czasie pasyjnym „Alleluja” i śpiewa się „Amen”. W liturgii wstępnej zamiast „Gloria in excelsis” (Chwała Bogu na wysokościach) śpiewa się stary hymn „Aufer a nobis” (Zgładź, o Panie Boże wszystkie grzechy oraz nieprawości nasze).

Zmieniane są również nakrycia ołtarzowe, kolorem liturgicznym jest kolor fioletowy. W wielu parafiach luterańskich odprawiane są tygodniowe nabożeństwa pasyjne, które wprowadzają wiernych w historię męki Pańskiej – nabożeństwa te stanowią ewangelicką formę drogi krzyżowej. Organizowane są również rekolekcje pasyjne.

Choć czas pasyjny zwany jest też czasem wielkiego postu, w praktyce ewangelickiej niekoniecznie związany jest z tradycyjnie rozumianym postem, czyli wstrzymywaniem się od określonych potraw, napojów lub rozrywek. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim nie ma obowiązku zachowywania takiego postu, jednak każdy kto chce i tego potrzebuje, może go przestrzegać. W niektórych regionach Polski praktykuje się w post w Wielkim Tygodniu, szczególnie w Wielki Piątek. Post w Kościele ewangelickim ma przede wszystkim wymiar etycznej postawy wobec drugiego człowieka; właśnie czas pasyjny, poprzez skupienie, modlitwę i koncentrację na Słowie Bożym, ma umożliwić wierzącym weryfikację postaw, naprawę wyrządzonych innym szkód, wejrzenie w siebie, podjęcie zobowiązania życia na co dzień według wskazań Ewangelii.

W czasie pasyjnym Diakonia Polska prowadzi ekumeniczną akcję charytatywną Skarbonka Diakonijna. Akcja rozpoczyna się w Środę Popielcową i trwa do świąt wielkanocnych. W tym czasie cztery organizacje – Caritas Polska Kościoła Rzymskokatolickiego, Eleos Kościoła Prawosławnego, Diakonia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i Diakonia Kościoła Ewangelicko-Reformowanego – zachęcają do rezygnowania z drobnych przyjemności i przekazywania uzyskanych w ten sposób funduszy na cele akcji. Środki zbierane są do specjalnie przygotowanych na dany rok kolorowych, papierowych skarbonek.

Kościół Polskokatolicki

Okres wielkiego postu rozpoczyna się w Środę Popielcową. Tradycyjnie jest to dzień postu ścisłego, czyli połączonego postu ilościowego i wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych. W trakcie liturgii poświęcony zostaje popiół, którym posypywane są głowy wiernych na znak pokuty. Popiół tradycyjnie pozyskiwany jest ze spalonych palm poświęconych w poprzednim roku. Jest to dzień skupienia i modlitwy. Kościół przypomina o czterdziestodniowym poście Jezusa na pustyni, a także starotestamentowe zwyczaje postne. Jest to szczególny dzień w liturgii Kościoła.

W liturgii Kościół posługuje się kolorem fioletowym, świątynie nie powinny być ozdabiane kwiatami, zamiast tego czasem używa się gałązek śliwy tarniny, symbolizującej koronę cierniową, choć odchodzi się już od tego zwyczaju. Podczas nabożeństw tradycyjnie powinno się eksponować śpiew ludu, instrumenty muzyczne, takie jak organy, służą tylko do podtrzymywania śpiewu, nie zaleca się wykonywania form instrumentalnych bez śpiewu. W trakcie liturgii pomija się aklamację „Alleluja”, zastępuje ją aklamacją „Chwała Tobie Królu Wieków” lub „Chwała Tobie Słowo Boże”. Nie wykonuje się także hymnu anielskiego „Chwała na wysokości”. Zwyczajowo post piątkowy podczas wielkiego postu może być postem ścisłym, ale jest to tylko tradycja.

W trakcie wielkiego postu sprawowane są w Kościele dwa dodatkowe nabożeństwa, w piątki nabożeństwo drogi krzyżowej na pamiątkę drogi, którą przeszedł Jezus przed męką. Składa się z rozważań na czternaście stacji – tradycyjnych wydarzeń, które miały miejsce podczas niesienia krzyża przez Chrystusa, takich jak chociażby skazanie na śmierć, trzy upadki pod krzyżem, pocieszenie płaczących niewiast, śmierć na krzyżu i innych.

Kolejnym specyficznym nabożeństwem sprawowanym w okresie wielkiego postu jest nabożeństwo Gorzkich żali, czyli trzyczęściowe oficjum opisujące mękę Chrystusa, a także cierpienie Matki Bożej. Jest to nabożeństwo pasyjne sprawowane w niedzielę w kolorze liturgicznym czerwonym.

W trakcie wielkiego postu odbywa się także rekolekcje wielkopostne, najczęściej trzy dni skupienia i pogłębionych okolicznych rozważań na temat męki Pańskiej, jest to także, zwyczajowo czas sprawowania sakramentu pokuty i pojednania, aby umożliwić wiernym przystąpienie do sakramentu Eucharystii w okresie wielkanocnym, co jest obowiązkiem nałożonym przez Kościół.

Początkowy okres wielkiego postu skupia się głównie na motywie pokuty, nawrócenia, rachunku sumienia, żalu za grzechy. Jest to pierwsza część tego okresu i trwa do 5. niedzieli wielkiego postu. W 4. niedzielę wielkiego postu – Niedzielę Laetare – można użyć różowego koloru liturgicznego, który oznacza radość ze zbliżających się świąt paschalnych oraz radość z odpuszczenia grzechów i zbawienia dokonanego na krzyżu.

5. niedziela wielkiego postu rozpoczyna drugą część wielkiego postu – czas pasyjny, okres bezpośredniego przygotowania na czas męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Piąty tydzień wielkiego postu, zwyczajowo nazywany tygodniem męki Pańskiej, jest czasem, kiedy figury Chrystusa na krzyżu zasłaniane są fioletowymi zasłonami, co wywodzi się ze średniowiecznego zwyczaju zasłaniania bądź usuwania z kościołów wszelkich figur i obrazów, aby stworzyć surowy i skromny wystrój świątyni. Pieśni podczas nabożeństw także ulegają zmianie, od tego momentu używa się wyłącznie pieśni pasyjnych, mówiących o męce Chrystusa. W pierwszej części można było używać także pieśni mówiących o pokucie, poście, powrocie do Boga, od piątego tygodnia nie są już używane.

Ostania niedziela w wielkim poście to Niedziela Palmowa, dzień poświęcony triumfalnemu wjazdowi Jezusa do Jerozolimy. Podczas liturgii poświęca się palmy, organizuje się procesje przed liturgią, które poprzedza Ewangelia o wjeździe do Jerozolimy. Podczas mszy odczytywana jest Pasja – męka Pańska, fragment Ewangelii od momentu po Ostatniej Wieczerzy do pogrzebu Chrystusa.

Niedziela Palmowa rozpoczyna ostatnią część wielkiego postu, czyli Wielki Tydzień, który jest celebracją misterium męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa.

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Wielki post, zwany także czasem pasyjnym, jest pokutnym okresem liturgicznym, który rozpoczyna się w Popielec i trwa 40 dni do Wielkiej Soboty. Mimo pokutnego i pasyjnego charakteru, wielki post jest dla mariawitów czasem przygotowania do Wielkanocy. Jest to pełen nadziei na zmartwychwstanie czas refleksji nad kondycją duchową człowieka.

Liturgia Środy Popielcowej zwraca uwagę na pokutę i nawrócenie się do Boga, od którego wszystko pochodzi. Kapłani posypują głowy wiernych popiołem, wypowiadając przy tym słowa: „pamiętaj człowiecze, iż prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Słowa te przypominają o kruchości ludzkiego życia i konieczności złożenia nadziei w Bogu.

Kolorem liturgicznym wielkiego postu jest fiolet, którzy przypomina o pokucie i konieczności skonfrontowania się z własną ciemnością. Jednakże w dni wotywne (czwartki – do Przenajświętszego Sakramentu oraz soboty – do Matki Najświętszej) używa się szat koloru białego. W 4. niedzielę wielkiego postu można użyć szat koloru różowego, który wskazuje na radość ze zbliżających się świąt paschalnych.

W centralnym punkcie kościołów eksponuje się krucyfiks, pozostawiony do uczczenia. Dekoracje ołtarzy i świątyń są znacznie skromniejsze w porównaniu do innych okresów liturgicznych.

Odprawiane są dodatkowe nabożeństwa pasyjne, w piątki drogi krzyżowe, a w niedziele Gorzkie żale. Adoracje Przenajświętszego Sakramentu przybierają charakter pokutny, często połączony z rozważaniem męki Pańskiej. We wszystkich parafiach mariawickich odbywają się rekolekcje wielkopostne, podczas których licznie gromadzą się wierni i przystępują do sakramentu pokuty.

Kościół Starokatolicki Mariawitów szczególnie zachęca wiernych do praktykowania głównych uczynków dobrych: modlitwy, postu i jałmużny. Dniami postnymi są środy (na pamiątkę zdrady Judasza) i piątki (na pamiątkę męki i śmierci Chrystusa). W mariawityzmie posty nie są obowiązkiem (ich nieprzestrzeganie nie jest grzechem), ale są zalecane jako praktyka pokutna połączona z modlitwą i dobroczynnością. Nie muszą też oznaczać wyłącznie odrzucenie spożycia mięsa. Chodzi tu przede wszystkim o zwrócenie uwagi na dobrowolne wyrzeczenie się jakiegoś pokarmu czy innego typu przyjemności. Zaoszczędzone w ten sposób środki, należy przekazać na pomoc potrzebującym. Post ścisły zalecany jest w Środę Popielcową oraz Wielki Piątek. Niektórzy wierni podejmują się poszczenia o chlebie i wodzie w konkretnych intencjach.

Liturgia ma charakter pokutny, nie odmawia się „Alleluja”, hymnu anielskiego, ani hymnu dziękczynnego – „Ciebie Boga chwalimy”. Zamiast nich śpiewane są suplikacje, improperia, pieśni pasyjne, pokutne i hymn „Przed oczy Twoje”. A w czasie nieszporów zamiast „Alleluja” śpiewa się „Chwała Tobie Panie, Królu wiecznej chwały”.

Wielki post składa się z dwóch części: pokutnej i pasyjnej, która rozpoczyna się w 5. niedzielę wielkiego postu, zwaną niedzielą męki Pańskiej. Wówczas wszystkie krzyże w kościele zasłonięte zostają ciemnym materiałem, wskazującym na żałobę. Na tydzień przed rozważaniem śmierci Chrystusa, w piątek po niedzieli męki Pańskiej, obchodzona jest uroczystość Siedmiu Boleści Najświętszej Maryi Panny, która koncentruje się na cierpieniu Matki Bożej i Jej duchowym współuczestnictwie w ofierze Chrystusa. Elementem charakterystycznym liturgii mszalnej tego dnia jest sekwencja „Stała Matka boleściwa”, odmawiana lub śpiewana pomiędzy lekcją a ewangelią.

Ponadto, w wielkim poście mogą wypaść dwie radosne uroczystości: 19 marca – św. Józefa Oblubieńca i 25 marca – Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie, podczas których nie obowiązuje post.

Ostatnim etapem wielkiego postu i jego kulminacją jest Wielki Tydzień, który kończy liturgia świętego Triduum Paschalnego: Wielkiego Czwartku, Piątku i Soboty.

Kościół Prawosławny

Wielki post w Kościele Prawosławnym nazywany jest „duchową wiosną”. Analogicznie do przyrody budzącej się z zimowego snu, Kościół wzywa swe dzieci do przyjrzenia się sobie, swym namiętnościom i słabościom. Wielki post to czas duchowego działania, kiedy poprzez modlitwę, skruchę, dobre uczynki, wstrzemięźliwość od pokarmów (tradycja prawosławna zabrania spożywania produktów pochodzenia zwierzęcego i nabiału; spożywanie ryby dozwolone jest dwa razy w wielkim poście) możliwe jest poskromienie żądz, walka z grzechem, a co za tym idzie powrót do jedności z Bogiem. Wielki post przygotowuje w sposób szczególny do przeżywania Tygodnia męki Pańskiej, a w następstwie tego, godnego spotkania Zmartwychwstałego Chrystusa.

Wielki post ustanowiony został w czasach apostolskich jako pamiątka czterdziestodniowego postu Jezusa Chrystusa po chrzcie w rzece Jordan oraz na wzór starotestamentowych postów. Wielki post w tradycji prawosławnej poprzedzają cztery niedziele przygotowawcze, a jego początek zawsze wypada w poniedziałek po niedzieli wybaczenia win. Wielki post składa się ze św. Czterdziesiątnicy, sześciu niedziel (z których ostatnia to święto Wejścia Pana do Jerozolimy, poprzedzone Sobotą Łazarza) oraz z Tygodnia męki Pańskiej.

Począwszy od pierwszego dnia wielkiego postu, zwanego „czystym poniedziałkiem”, cerkiewne nabożeństwa stają się oszczędne w śpiewie (oprócz sobót i niedziel). W świątyni dominuje półmrok i kolor czarny, częściej czytany jest Psałterz oraz fragmenty Starego Testamentu. Nabożeństwa są dłuższe, obfitują w pokłony. Podczas nabożeństw wielkopostnych odmawiana jest modlitwa św. Efrema Syryjczyka, której towarzyszą pokłony do ziemi.

W dni powszednie wielkiego postu od poniedziałku do piątku nie sprawuje się św. liturgii. W środy i piątki odprawiana jest św. liturgia uprzednio poświęconych darów, jako pokrzepienie w postnych zmaganiach. We wszystkie soboty wielkiego postu (oprócz Wielkiej Soboty) sprawowana jest św. liturgia św. Jana Chryzostoma, zaś w niedziele św. liturgia św. Bazylego Wielkiego. Przez pierwsze cztery dni wielkiego postu w trakcie wielkiej komplety czytany jest Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety. To wierszowany utwór składający się z 250 troparionów przeplatanych śpiewem: „Zmiłuj się nade mną Boże, zmiłuj się”, zakończonych pokłonem do ziemi. Utwór autorstwa św. Andrzeja z Krety w obrazowy sposób przedstawia historię upadku ludzkości popartą licznymi przykładami postaci ze Starego i Nowego Testamentu. Napisany jest w pierwszej osobie liczby pojedynczej, dzięki czemu modlący się odnosi wrażenia jakby wypowiadał słowa w swoim imieniu.

W sobotę pierwszego tygodnia postu obchodzona jest pamięć św. męczennika Teodora Tirona. Podczas prześladowań chrześcijan odmówił on złożenia hołdu pogańskim bóstwom i został w 306 r. spalony na stosie. 50 lat później, gdy cesarz Julian Apostata rozkazał kropić krwią zwierząt ofiarnych żywność na bazarach Konstantynopola, święty objawił się biskupowi stolicy cesarstwa i uprzedził tym samym chrześcijan o podstępie. Chrześcijanie przez cały tydzień jedli tylko gotowaną pszenicę z miodem zwaną koliwem. Na pamiątkę tego wydarzenia w świątyniach poświęcane jest koliwo.

Pierwszy tydzień duchowych zmagań wieńczy niedziela zwana Tryumfem Ortodoksji lub Niedzielą Prawosławia. Tego dnia świętowane jest zwycięstwo nad herezją ikonoklazmu, innymi odstępstwami od prawowierności oraz przywrócenie szacunku oddawanego ikonom. Broniąc ikon, Kościół obronił naukę o Wcieleniu Syna Bożego, dzięki czemu możliwym jest przedstawianie wizerunków Zbawiciela, Matki Bożej i świętych. Św. Jan Damasceński w odniesieniu do ikon pisze: „Nie czczę materii, lecz Stwórcę materii, który materią dla mnie stał się, który przyjął życie w ciele i który przez materię dokonał mojego zbawienia”. W nawiązaniu do powyższego, w cerkwiach na centralnym pulpicie wystawiane są ikony Chrystusa i Bogurodzicy. W świątyniach katedralnych odprawiany jest tzw. obrzęd prawosławia, w którym wspomina się Ojców Kościoła, wszystkich obrońców wiary, a także zmarłych prawowiernych przodków.

Wieczorem w pierwszą, drugą, czwartą i piątą niedzielę wielkiego postu, zgodnie z lokalną tradycją, odprawiane jest nabożeństwo pasyjne. Wielkopostne nabożeństwo pasyjne zwane popularnie „pasją” (od łac. passio – męka), opracował w XVII w. metropolita kijowski św. Piotr Mohyła (1597–1647). Nabożeństwo składa się z wieczerni połączonej z czytaniem Ewangelii o męce Pańskiej. Główna jego część odprawiana jest pośrodku świątyni przed symbolicznym przedstawieniem ukrzyżowania Chrystusa.

Druga niedziela Wielkiego Postu zwana jest niedzielą „oświecającego postu”. W tym dniu wspominana jest pamięć św. Grzegorza Palamasa, arcybiskupa Salonik w Grecji, żyjącego w XIV w., wybitnego teologa prawosławnego, obrońcy hezychazmu, tj. postu, modlitwy jezusowej i wyciszenia. Św. Grzegorz nauczał o przejawach boskich energii i możliwości ich doścignięcia prowadzącego do przebóstwienia, czyli zbawienia. Celem postu, jak i chrześcijańskiego życia jest zbawienie, możliwe do osiągnięcia, zgodnie z nauką św. Grzegorza, poprzez praktykę hezychazmu.

Tydzień następujący po niedzieli św. Grzegorza Palamasa przygotowuje prawosławnych wiernych do pokłonienia się św. Krzyżowi, który zostanie uroczyście wyniesiony na środek świątyni podczas wieczornego nabożeństwa w sobotę. Umiejscowienie krzyża w połowie wielkopostnych zmagań jest nieprzypadkowe. Św. Krzyż ma za zadanie dodać otuchy, sił w dalszym duchowym działaniu, a zarazem przygotować i ukierunkować wiernych ku Wielkiemu Piątkowi. Dlatego trzecia niedziela wielkiego postu zwana jest pokłonem św. Krzyżowi (Niedzielą Krestopokłonną). Od środy czwartego tygodnia podczas św. liturgii uprzednio poświęconych darów czytane są dodatkowe prośby za katechumenów przygotowujących się do przyjęcia chrztu.

Czwarta niedziela wielkiego postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, mnichowi żyjącemu na przełomie VI i VII w. Święty przez czterdzieści lat prowadził pustelniczy tryb życia, słynąc licznymi cnotami i mądrością. Pozostawił po sobie dzieło zwane „Drabiną raju”, w którym na podstawie doświadczeń własnych i mnichów przedstawił trzydzieści szczebli duchowego doskonalenia się człowieka, prowadzących do Boga.

W czwartek piątego tygodnia wielkiego postu w czasie jutrzni ponownie czytany jest w całości Wielki Kanon św. Andrzeja z Krety. Dla umocnienia wierzących w czujności w czwartek odprawiana jest św. liturgia uprzednio poświęconych darów. Najbliższa sobota nosi nazwę Soboty Akatystu. Swój sens zawiera w wychwalaniu Bogurodzicy na pamiątkę wyzwolenia Konstantynopola od ataku wrogów. W trakcie piątkowej jutrzni czytany jest Wielki Akatyst poświęcony Bogurodzicy.

Piąta niedziela wielkiego postu stawia jako wzór Marię z Egiptu, świętą żyjącą na przełomie IV i V w., która będąc nierządnicą podniosła się z upadku i wzniosła na wyżyny świętości. Maria przeżyła na pustyni jordańskiej czterdzieści osiem lat, trwając w modlitwie, poście i pokajaniu. Historia św. Marii udowadnia, że nawet bardzo późno można zmienić swoje życie, dowodząc, że Bóg działa przez nasze upadki.

Szósty tydzień wielkiego postu, zwany palmowym lub palm, jest podążaniem za Chrystusem do Betanii, co stanowi przygotowanie do dwóch ściśle związanych ze sobą świąt wprowadzających w Wielki Tydzień: wskrzeszenia Łazarza i Niedzieli Palmowej. Dlatego też piątek jest ostatnim dniem św. Czterdziesiątnicy, kiedy śpiewamy: „Spełniwszy pożyteczną dla dusz Czterdziesiątnicę, prosimy o ujrzenie świętego tygodnia Twojej męki, Przyjacielu człowieka, aby wysławiać w nim wspaniałość Twoją i niewypowiedzianą Twoja Opatrzność względem nas, jednomyślnie śpiewającym: Panie, chwała Tobie”.

Ważnym świętem, wypadającym w większości przypadków w okresie wielkiego postu jest Zwiastowanie Bogurodzicy. Święto opisane w Ewangelii wg św. Łukasza przypomina o Wcieleniu Boga i zgodzie, akcie wolnej woli Marii. Druga Osoba Świętej Trójcy, za sprawą Świętego Ducha, wciela się w Dziewicę Marię. Święto Zwiastowania jest pełne radości wynikającej z faktu znalezienia wśród ludzkości człowieka – Bogurodzicy godnej narodzenia Chrystusa.

Święto w Kościele Prawosławnym obchodzone jest 25 marca / 7 kwietnia, równo 9 miesięcy przed Narodzeniem Chrystusa. Pierwsze wzmianki o święcie pojawiły się na Wschodzie w VI w. Dawniej nazywane było „Początkiem Odkupienia” i „Zwiastowaniem o Chrystusie”. Święto należy do grupy dwunastu wielkich świąt i w przeciwieństwie do pozostałych świąt nie jest poprzedzone okresem przed- i poświątecznym. Co więcej, zgodnie z prawosławnym porządkiem liturgicznym, święto nie może być przeniesione na inny dzień, nawet w sytuacji, kiedy wypadnie w Tygodniu męki Pańskiej czy w święto Zmartwychwstania Pańskiego. Wynika to z ważności święta w ekonomii zbawienia człowieka.

Do tradycji tego święta w Kościele Prawosławnym w Polsce należy dawniej popularny zwyczaj pieczenia „bocianich łap”, czyli drożdżowych bułeczek w kształcie przypominającym łapy bociana. Obecnie jest on praktykowany w nielicznych, podlaskich miejscowościach.

W Polsce Zwiastowanie Bogurodzicy obchodzone jest w sposób szczególny w męskim monasterze w Supraślu z końca XV w. Znajduje się tam odbudowana od podstaw obronna, gotycka cerkiew pod wezwaniem Zwiastowania Bogurodzicy.

Galeria zdjęć z obchodów wielkiego postu

(fot. Rafał Dmitruk, Tomasz Grześ, Felicjan Mateusz Szymkiewicz, parafie mariawickie w Płocku i Żarnówce)