Stosunek Kościołów Polskiej Rady Ekumenicznej do ekumenizmu
Kościół Ewangelicko-Augsburski
Luteranie są inicjatorami dialogu ekumenicznego zarówno na płaszczyźnie lokalnej, regionalnej, krajowej, jak i międzynarodowej. Ekumeniczne otwarcie jest częścią luterańskiej tożsamości, dlatego luteranie, odwołując się do tradycji apostolskiego Kościoła oraz dziedzictwa szesnastowiecznej reformacji, dążą do pojednania i porozumienia ze wszystkimi chrześcijanami zatroskanymi o dzieło głoszenia Ewangelii.
Dla luteran wystarczającym warunkiem jedności chrześcijan jest wspólne głoszenie Ewangelii i udzielanie zgodnie z nakazem Chrystusowym sakramentów: chrztu i Wieczerzy Pańskiej (Eucharystii). Warunkiem jedności dla luteran nie jest uznanie innego – ponad lub obok Słowa Bożego – autorytetu w Kościele, jednakowa organizacja Kościoła, ceremonie liturgiczne lub jednomyślność we wszystkich sprawach wiary. Dla luteran widzialna jedność i jej pragnienie Kościoła realizują się we wspólnym świadectwie na rzecz Ewangelii oraz we wspólnej Eucharystii.
Na płaszczyźnie międzynarodowej Kościół luterański prowadzi dialog bilateralny z Kościołem Rzymskokatolickim, Wspólnotą Anglikańską, Światową Wspólnotą Kościołów Reformowanych, Światową Konferencją Mennonitów, Światową Radą Metodystyczną, Konferencją Biskupów Starokatolickich Unii Utrechckiej, Kościołami charyzmatycznymi i prawosławnymi, a także z wieloma innymi wspólnotami chrześcijańskimi. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce jest członkiem założycielem Polskiej Rady Ekumenicznej i Światowej Rady Kościołów. Należy też do Konferencji Kościołów Europejskich. Przedstawiciele Kościoła uczestniczą w komisjach PRE i włączają się w organizację nabożeństw Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan oraz Światowego Dnia Modlitwy. Prezesami Polskiej Rady Ekumenicznej byli luteranie: ks. Zygmunt Michelis (1946–1960), bp Janusz Narzyński (1983–1986), bp Jan Szarek (1993–2001) i bp Jerzy Samiec (2016–2021).
W 2000 r. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce przyjął wraz z sześcioma innymi polskimi Kościołami deklarację „Sakrament chrztu znakiem jedności” o wzajemnym uznaniu chrztu.
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
Metodyści od samego początku istnienia, najpierw jako ruch przebudzeniowy w Kościele Anglii, a potem niezależne wyznanie, byli otwarci na współpracę z innymi wyznawcami Chrystusa. Ks. Jan Wesley w jednym ze swoich kazań pt. „Duch tolerancji” pisał: „Miłuj mnie nie tylko w słowie, ale w czynie i w prawdzie. Połącz się ze mną w pracy dla Boga tak dalece, jak ci na to pozwala twoje sumienie, zachowując swoje dotychczasowe poglądy i swój własny sposób chwalenia Pana. Wtedy będziemy mogli iść ręka w rękę”.
Współcześnie Zjednoczony Kościół Metodystyczny, którego częścią jest Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP, tak określa swój stosunek do zaangażowania ekumenicznego: „Jedność chrześcijańska opiera się na teologicznym zrozumieniu, że przez wiarę w Jezusa Chrystusa stajemy się współczłonkami jednego ciała Chrystusowego. Jedność chrześcijan nie jest kwestią wyboru, lecz jest darem, który należy przyjąć i wyrazić. (…) Angażujemy się na wiele sposobów, aby fakt wzajemnego uznania Kościołów, wiernych i służby, doprowadził nas do wspólnego uczestnictwa w Komunii Świętej całego ludu Bożego” (Księga Dyscypliny ZKM).
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w Polsce od 1990 r. ma podpisaną deklarację o wzajemnym uznaniu ambony i ołtarza (kazalnicy i Stołu Pańskiego) oraz urzędu kościelnego z Kościołem Ewangelicko-Reformowanym i od 1994 r. z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim. Metodyści byli też jednym z sygnatariuszy deklaracji o wzajemnym uznaniu sakramentu chrztu świętego w 2000 r.
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny angażował się i angażuje w wiele inicjatyw ekumenicznych, jak: Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, Światowy Dzień Modlitwy, Dni Biblijne. Prezesami Polskiej Rady Ekumenicznej byli zwierzchnicy Kościoła: ks. prof. Witold Benedyktowicz (1975–1983), ks. sup. Adam Kuczma (1986–1990), a od 2021 r. ks. bp Andrzej Malicki.
Kościół Polskokatolicki
Kościół Polskokatolicki pozostaje otwarty na dialog ekumeniczny, współpracę między Kościołami, która obfituje w pozytywne dzieła i pomaga przełamać wzajemne uprzedzenia i niechęć. Dialog ekumeniczny pomaga w poznaniu wzajemnych tradycji, które wynikają ze wspólnego źródła i wspólnej historii chrześcijaństwa. Organizator Kościoła Polskokatolickiego bp Franciszek Hodur wspominał w swoich pismach o wspólnych źródłach wszystkich chrześcijan, modlitwie i liturgii, która może jednoczyć wierzących.
„Tak było w pierwszych wiekach kościoła, tak później i dzisiaj się dzieje, że duchem Chrystusowym przepojony i ożywiony chleb i kielich z winem, uświęca, utwierdza, leczy i jednoczy uczniów Bożego Nauczyciela”.
W historii Kościoła Polskokatolickiego, choć relatywnie krótkiej, znaleźć można zarówno ożywiony dialog ekumeniczny, jak i momenty braku współpracy. Kościół jest członkiem Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, stąd też możliwość szerszej współpracy międzykościelnej. Wspominając Unię Utrechcką należy zaznaczyć, że ruch starokatolicki już od początku stawał się otwarty na dialog. Warto wspomnieć postać ks. prof. Ignacego von Döllingera, który w latach 70. XIX w. angażował się w spotkania ekumeniczne, proponując konferencje z przedstawicielami Kościołów.
Kościół Polskokatolicki należy do Światowej Rady Kościołów, Konferencji Kościołów Europejskich i Polskiej Rady Ekumenicznej. W Kościele działa stały zespół ds. Dialogu Teologiczno-Ekumenicznego Kościoła Polskokatolickiego w RP z Kościołem Rzymskokatolickim. W 2000 r. Kościół Polskokatolicki przyjął wraz z sześcioma innymi polskimi Kościołami deklarację „Sakrament chrztu znakiem jedności” o wzajemnym uznaniu chrztu.
Kościół Starokatolicki Mariawitów
Mariawici są ruchem od początku otwartym na ekumenizm i dialog międzyreligijny oraz z osobami niewierzącymi i nieidentyfikującymi się z żadną religią. Ma to swój wyraz w tekstach liturgicznych, objawieniach Mateczki św. Marii Franciszki Kozłowskiej, jej wypowiedziach, w oficjalnych dokumentach Kościoła oraz artykułach zamieszczanych na łamach mariawickiej prasy.
Bez wątpienia założycielkę mariawityzmu, św. Marię Franciszkę Kozłowską, można nazwać pionierką ekumenizmu. Poglądy Mateczki na relacje między Kościołami, a także z innymi religiami czy też niewierzącymi, znacząco wyprzedzają epokę, w której żyła. Jej postawa do drugiego człowieka, którego nie segregowała ze względu na religię, narodowość, status społeczny czy poglądy polityczne, odzwierciedliła się w stosunku mariawitów do wierzących inaczej: „wszystkich ludzi uważamy za braci. W miłości braterskiej nie ma dla nas różnicy wyznań, nie ma heretyków ani niewierzących. Nie do nas należy sąd o tym, kto będzie zbawiony lub potępiony”.
Ekumenizm wpisany jest w mariawicką tożsamość wyznaniową. Wypływa on nie z obowiązku, lecz z serc otwartych na drugiego człowieka. Mariawici od początku ukonstytuowania się ich Kościoła są inicjatorami ruchu ekumenicznego w Polsce.
Jest charakterystyczne, że wychowanie do ekumenizmu stanowi element doktryny Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Mariawici swych zasad wiary nie narzucają innym chrześcijanom. Teolodzy mariawiccy są zdania, iż przyjdzie czas, gdy wszyscy chrześcijanie poznają Boga takiego, jakim jest w rzeczywistości, nie zaś pod zasłoną (1 Kor 13,12). Tych, którzy nie podzielają starokatolickiej nauki, nie uważa się za heretyków, lecz za współbraci w Chrystusie, do którego wszyscy dążymy, aczkolwiek innymi drogami. Synod Kościoła Starokatolickiego Mariawitów z 1935 r. ujął tę kwestię w następujący sposób: „różnorodność przekonań religijnych w oczach Chrystusa Pana nie jest czymś ujemnym, ale raczej pożądaniem, gdyż daje możność wszystkim duchom, stosownie do ich rozwoju i zdolności pojmowania Boga, znaleźć dla siebie odpowiedni wykładnik w religii. Prawdziwa jedność, o którą modlił się Chrystus Pan, niekoniecznie musi być jednostajnością, jak mniemają przedstawiciele niektórych Kościołów, ale właśnie zjednoczeniem różnic”.
Orzeczenie synodalne doskonale wpisuje się w słowa św. Marii Franciszki, traktujące o problemie jedności chrześcijan: „jak nadzieja na przyjście Messyasza-Króla zawiodła Żydów, wiara w dogmaty rozdzieliła narody, tak miłość zjednoczy wszystkich (…)”.
Głównym fundamentem zjednoczenia, mówiła Mateczka, „powinna być wiara i cześć dla Przenajświętszego Sakramentu Ołtarza (…). Każdy Kościół niech też zachowuje swoje zwyczaje, modły i nabożeństwa i niech drugiemu swoich praktyk religijnych nie narzuca. We wszystkiem niech będzie miłość, w rzeczach niekoniecznych do zbawienia – wolność, a w koniecznych jedność”.
Mariawicka wizja ekumenizmu skoncentrowana jest na zjednoczeniu wokół Sakramentu Ołtarza. Jak mówiła św. Maria Franciszka: „Jednego pragnę celu na ziemi, żeby wszyscy ludzie poznali i umiłowali Pana Jezusa Utajonego w Przenajświętszym Sakramencie Ołtarza, Który jest nieustającą Ofiarą Błagalną za nasze grzechy, i w Nim Samym zostali zjednoczeni, a nie w człowieku grzesznym, który jak cień przemija”.
Należy więc zauważyć, iż skoro miłość jest warunkiem sine qua non zjednoczenia uczniów Chrystusa, będąc jednoczenie principium eklezjologicznym, wychowanie do ekumenizmu jest wychowaniem do miłości.
Kościół Starokatolicki Mariawitów jest współzałożycielem Polskiej Rady Ekumenicznej, należy do Światowej Rady Kościołów i Konferencji Kościołów Europejskich, uczestniczył w pracach nad tłumaczeniem ekumenicznego przekładu Pisma Świętego w Towarzystwie Biblijnym w Polsce, angażuje się również w działalność Ekumenicznego Forum Chrześcijanek Europy oraz utrzymuje przyjazne stosunki ze starokatolickimi Kościołami Unii Utrechckiej i Kościołem Maryi Panny we Francji. Mariawici nawiązali interkomunię z niektórymi Kościołami, a także praktykują gościnność eucharystyczną w stosunku do innych chrześcijan.
W przeszłości, zwłaszcza podczas drugiej wojny światowej oraz tuż po niej, duchowni Kościoła Starokatolickiego Mariawitów praktykowali wspólne nabożeństwa komunijne z przedstawicielami innych Kościołów zrzeszonych w Tymczasowej Radzie Ekumenicznej, a także podpisali ekumeniczne wyznanie wiary, nazwane Konfesją Polską. W tym celu powstał nawet specjalny obrządek zwany Mszą Ekumeniczną, który łączył w sobie elementy liturgii różnych Kościołów chrześcijańskich.
W następstwie obrad Soboru Watykańskiego II zmienił się stosunek Kościoła Rzymskokatolickiego do Kościoła i społeczności mariawitów. W 1971 r. Komisja Episkopatu ds. Ekumenizmu przesłała list „Do Braci Mariawitów” z prośbą o przebaczenie win, jakie rzymscy katolicy popełnili wobec mariawitów. W 1986 r. po raz pierwszy od 80 lat przybył do kościoła mariawickiego w Warszawie i homilię wygłosił biskup rzymskokatolicki Władysław Miziołek, który uczestniczył we wspólnym nabożeństwie ekumenicznym razem z biskupem mariawickim Antonim Marią Romanem Nowakiem. Wcześniej nieoficjalną wizytę w mariawickiej Świątyni Miłosierdzia i Miłości w Płocku złożył kard. Karol Wojtyła.
W 1997 r. powstała Komisja Mieszana ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem Rzymskokatolickim i Kościołem Starokatolickim Mariawitów. 23 stycznia 2000 r. nastąpiło podpisanie wspólnej deklaracji o wzajemnym uznawaniu sakramentu chrztu świętego przez sześć Kościołów należących do Polskiej Rady Ekumenicznej i Kościół Rzymskokatolicki. Wcześniej dwustronne dokumenty w sprawie sakramentów pomiędzy Kościołem Rzymskokatolickim a Kościołem Starokatolickim Mariawitów zostały podpisane w 1974 r., a potwierdzone w 1978 r.
Aspektem osobliwym w relacjach ekumenicznych jest wzajemne użyczanie sobie świątyń. Mariawici odprawiają swoje nabożeństwa w luterańskich kościołach w Krakowie, Kutnie i Nowym Sączu. W przeszłości luteranie odprawiali nabożeństwa w mariawickiej katedrze w Płocku oraz w kościołach w Kadzidłowej i Nowej Sobótce. Z gościnności mariawitów korzystali także prawosławni w Mińsku Mazowieckim i Pabianicach.
Kościół Prawosławny
Do jedności wzywał nas Jezus Chrystus mówiąc: „aby wszyscy byli jedno, jak Ty Ojcze we mnie, a ja w Tobie, aby i oni byli w nas jedno…” (J 17,21). Kościół Prawosławny o tę jedność modli się podczas każdej św. Liturgii: „o pokój całego świata, stałość świętych Bożych Kościołów i zjednoczenie wszystkich do Pana módlmy się” (Ektenia wielka, św. Liturgia św. Jana Chryzostoma).
Stąd wynika obowiązek prawosławnych modlitwy o zjednoczenie podzielonego chrześcijaństwa.
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny należy do Światowej Rady Kościołów i Konferencji Kościołów Europejskich. Jest też członkiem założycielem Polskiej Rady Ekumenicznej. W latach 2001–2016 prezesem PRE był zwierzchnik prawosławnej diecezji wrocławsko-szczecińskiej abp Jeremiasz.
W 2000 r. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny przyjął wraz z sześcioma innymi polskimi Kościołami deklarację „Sakrament chrztu znakiem jedności” o wzajemnym uznaniu chrztu.