Boże Narodzenie w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Święta Narodzenia Pańskiego są jednymi z najradośniejszych świąt całego roku kościelnego. Dlatego w te dni ewangelicy zwykle licznie gromadzą się w kościołach i kaplicach, aby dziękować Bogu za Jego Syna.

W Wigilię Bożego Narodzenia (24 grudnia), w zależności od regionu, nabożeństwa odbywają się przed lub po kolacji wigilijnej. Odczytywane są fragmenty Pisma Świętego dotyczące narodzin Jezusa i znaczenia tego wydarzenia dla ludzi. W niektórych parafiach podczas nabożeństw dzieci recytują słowa proroków zapowiadające przyjście Jezusa. W kościołach pojawiają się choinki, nie ma jednak szopek czy też żłóbka. Szopka jest ewangelikom znana (pojawia się w luterańskich domach czy podczas jasełek), jednak ten symbol pokazuje, że pojawiło się na świecie dziecko, a nie mówi bezpośrednio o tym, co Chrystus uczynił dla ludzi. Tymczasem święta Bożego Narodzenia powinny mówić o zbawieniu, o śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa.

Kolacja wigilijna rozpoczyna się czytaniem fragmentu Ewangelii Łukasza (opowieść o narodzinach Jezusa) i modlitwą. Na stole leży Biblia i płoną świece Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom, ekumenicznej akcji prowadzonej przez cztery organizacje: luterańską i reformowaną Diakonię, rzymskokatolicki Caritas i prawosławny Eleos. Świeca zachęca do myślenia o drugim człowieku i pomocy potrzebującym dzieciom. Dochód ze sprzedaży przekazywany jest na projekty pomocowe dla dzieci i najuboższych rodzin.

W luterańskich domach obecne są także polskie zwyczaje wigilijne oraz symbole związane z Bożym Narodzeniem, takie jak ubieranie choinki, łamanie się opłatkiem (na Śląsku Cieszyńskim są też cynamonowe rurki – szulki), wolne nakrycie, spożywanie postnych potraw i wspólne śpiewanie kolęd. Wiele zależy jednak od lokalnych zwyczajów. W Wigilię nie ma obowiązku zachowywania postu. Pod choinką można odnaleźć często prezenty. Zwraca się jednak uwagę na to, że najwspanialszym prezentem, jaki otrzymaliśmy od Boga, jest Jezus Chrystus, którego narodziny wspominamy w okresie świąt i na którego powtórne przyjście nadal jako chrześcijanie czekamy. Dla luteran zarówno choinka, jak i inne zwyczaje bożonarodzeniowe mają znaczenie wtedy, gdy stanowią jedynie oprawę tego, co jest centralną prawdą tych świąt – Bóg w Chrystusie przychodzi na świat, przynosi ludziom zbawienie i daje radość.

Szczególny charakter mają nabożeństwa świąteczne wczesnym rankiem, 25 grudnia, o godz. 5:00, zwane „jutrzniami”, które odbywają się najczęściej na Śląsku Cieszyńskim. Jutrznia to nawiązanie do rozjaśniającego mrok światła, które ujrzeli w nocy pasterze udający się do Betlejem.

W święta Narodzenia Pańskiego kościoły wypełnione są Bożym Słowem, światłem i dźwiękiem kolęd. To okazja do ponownego odkrycia, że Bóg w Jezusie Chrystusie przyszedł na świat, dając ludziom zbawienie oraz nadzieję. W Jezusie zbliżyło się do nas niebo, a Bóg przez Chrystusa podniósł nas do godności Bożych dzieci.

W drugi dzień świąt obchodzona jest też uroczystość św. Szczepana Męczennika. To święto przypomina postać diakona Szczepana, pierwszego męczennika za sprawę Jezusa Chrystusa.

28 grudnia w luterańskim kalendarzu liturgicznym występuje Dzień niewinnych dzieci. W tym dniu wspomina się dzieci – chłopców, którzy zginęli w Betlejem z rozkazu króla Heroda – i dołącza do modlitwy wszystkie dzieci narodzone i nienarodzone, które cierpią lub nie ujrzały tego świata.

31 grudnia, w ostatni wieczór roku, luteranie gromadzą się w kościołach wieczorem i w nocy, aby Bogu oddać chwałę, podziękować Temu, który ma w swych rękach czas, za Jego błogosławieństwo i cudowne prowadzenie w minionym roku. Na przełomie roku podczas nabożeństw często śpiewana jest pieśń autorstwa ks. Dietricha Bonhoeffera „Przez dobrą moc Twą, Panie, otoczony” („Śpiewnik Ewangelicki”, nr 100).

Co roku, 1 stycznia, w Dzień Nowego Roku, w Kościele luterańskim obchodzone jest Święto nadania Zbawicielowi imienia Jezus. Jest to nawiązanie do wydarzeń biblijnych. Dziecko, które urodziła Maria w Betlejem, zostało zgodnie z przepisami prawa (Kpł 12,3) obrzezane ósmego dnia i nadano Mu imię Jezus (Łk 2,21). Imię to zostało wcześniej wybrane Synowi Marii przez Boga (Mt 1,21; Łk 1,31).

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

Dla wiernych Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego święta Bożego Narodzenia to okres radości z powodu „Słowa, które ciałem się stało i zamieszkało wśród nas” (J 1,14). Odbywają się w tym czasie uroczyste nabożeństwa, gromadzące wszystkich wokół Słowa Bożego. W wielu parafiach odbywają się nabożeństwa w Wigilię, o różnej porze, według miejscowego zwyczaju. Główne nabożeństwo świąteczne odbywa się w pierwszy dzień świąt. Metodyści, podobnie jak inni ewangelicy, praktykują polskie zwyczaje wigilijne. Śpiewane są typowe kolędy – nie tylko polskie.

Okres Bożego Narodzenia trwa od Wigilii do święta Objawienia Pańskiego. Na pierwszym nabożeństwie w Nowym Roku metodyści odnawiają swoje przymierze z Bogiem.

Kościół Polskokatolicki

Święta Narodzenia Pańskiego w Kościele Polskokatolickim to radosny czas wspomnienia tajemnicy Wcielenia Słowa Bożego. Jest to jedno z trzech najważniejszych świąt kościelnych, pamiątka przyjęcia ludzkiego ciała przez Syna Bożego.

Jest to czas spędzany z rodziną, czas podtrzymywania wielu tradycji. Kościoły dekorowane są choinkami, urządza się szopki na pamiątkę groty betlejemskiej, w czasie liturgii śpiewane są kolędy. Uroczystość Narodzenia Pańskiego poprzedza Wigilia, która tradycyjnie jest dniem postu jakościowego (wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych), niekiedy także ścisłego (czyli także ilościowego). Tradycyjnie w uroczystość Narodzenia Pańskiego sprawuje się trzy msze święte, choć zależy to także od potrzeb danej społeczności. Pierwsza msza sprawowana powinna być o północy i jest pamiątką pokłonu pasterzy, stąd nazywana jest pasterką. Druga msza sprawowana o świcie lub w godzinach porannych upamiętnia chóry anielskie towarzyszące Narodzeniu Chrystusa. Trzecia msza sprawowana jest w południe.

Od uroczystości rozpoczyna się okres Narodzenia Pańskiego, który trwa do niedzieli po 6 stycznia. Dzieli się on na dwie części. Pierwsza to Oktawa Narodzenia Pańskiego. Kościół podkreśla w liturgii, że każdy z ośmiu dni jest dniem świąt Narodzenia Pańskiego. Niedziela przypadająca w oktawie to święto Świętej Rodziny – pamiątka ziemskiej rodziny, w której wychowywał się Zbawiciel. Jeżeli w oktawie niedziela wypada 25 grudnia bądź 1 stycznia, to święto Świętej Rodziny obchodzi się nie w niedzielę, lecz 30 grudnia. Oktawa kończy się 1 stycznia w uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki. Nawiązuje ona do dogmatu o Bożym macierzyństwie Maryi, która urodziła Chrystusa – prawdziwego Boga i Człowieka. Ten dzień także upamiętnia obrzezanie Chrystusa i nadanie mu imienia Jezus. Druga część okresu Narodzenia Pańskiego rozpoczyna się 2 stycznia i trwa do niedzieli po 6 stycznia czyli do niedzieli Chrztu Pańskiego.

26 grudnia Kościół Polskokatolicki obchodzi wspomnienie św. Szczepana, pierwszego męczennika. Tradycyjnie ten dzień jest świętowany jako drugi dzień obchodu świąt Bożego Narodzenia. Podkreśla to liturgia, w której spotykają się fragmenty liturgii o męczennikach oraz Bożym Narodzeniu.

27 grudnia Kościół wspomina św. Jana apostoła i ewangelistę. W niektórych parafiach nadal kultywuje się zwyczaj poświęcania wina, na pamiątkę próby otrucia świętego.

28 grudnia to dzień wspomnienia Świętych Młodzianków, męczenników, dzieci betlejemskich, które zginęły z rozkazu Heroda.

3 stycznia przypada wspomnienie Najświętszego Imienia Jezus, na pamiątkę imienia nadanego Zbawicielowi już przy Zwiastowaniu. Kościół dopuszcza możliwość przełożenia tego święta na niedzielę pomiędzy 2 a 5 stycznia jeśli akurat taka przypada.

6 stycznia to uroczystość Objawienia Pańskiego, jedno z ważniejszych świąt w Kościele, wspomina pokłon mędrców nowonarodzonemu Zbawicielowi, który symbolizuje pokłon całego świata, mędrcy bowiem w tradycji są przedstawicielami wszystkich ludów ziemi. Jest to także dzień, kiedy tradycyjnie kończy się okres Bożego Narodzenia, usuwano wtedy też w domach choinki. Obecnie okres Narodzenia Pańskiego rozciąga się także na Niedzielę Chrztu Pańskiego, która początkowo należała do okresu zwykłego. Ze względu na typowo polską tradycję śpiew kolęd w kościołach trwa także po zakończeniu okresu Narodzenia Pańskiego, aż do 2 lutego. W kościołach mogą także pozostać choinki i świąteczne dekoracje.

Kościół Polskokatolicki obchodzi także święto Ubogich Pasterzy, na pamiątkę pierwszych świadków Narodzenia Pana. Jest to święto ustanowione przez Synod Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego i jest świętem typowo polskokatolickim. Przypadać może w niedzielę pomiędzy 2 a 5 stycznia bądź 7 stycznia dzień po uroczystości Objawienia Pańskiego.

W tym czasie, 31 grudnia, Kościół wspomina także św. Sylwestra, biskupa.

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Rano w Wigilię Bożego Narodzenia sprawowana jest specjalna msza wigilijna, w której udziela się radość ze zbliżającej się uroczystości. Jeśli 24 grudnia przypada w niedzielę, obchody Wigilii przenosi się na sobotę, gdyż niedziela nie przyjmuje postu. Dawnej w Wigilię ubierano choinkę oraz przystrajano domy i obejścia dekoracjami świątecznymi, dziś wielu wiernych dekoruje mieszkania w ostatnich dniach adwentu.

Szczególne znaczenie ma choinka, której zieleń przypomina o rajskim drzewie życia oraz drzewie poznania dobra i zła. Na jej czubku umieszczana jest gwiazda – symbol Gwiazdy Betlejemskiej, która zaprowadziła mędrców do Chrystusa. Gałązki choinki przyozdobione są światełkami, które oznaczają Chrystusa – światłość świata. Bombki, które zastąpiły umieszczane dawniej owoce, nawiązują do owoców z rajskiego drzewa, a łańcuch oznacza zarówno więzi rodzinne, zwłaszcza z tymi, którzy są daleko, jak również symbolizuje węża, który skusił pierwszych rodziców do grzechu pierworodnego. Dzwonki są symbolem ogłaszania Dobrej Nowiny o zbawieniu, którą przynosi nam nowonarodzony Chrystus. Podczas narodzenia Pana Jezusa aniołowie zwiastowali ziemi pokój, stąd też częstym motywem dekoracji świątecznych są wykonane w różnych formach postaci aniołów. Na choince umieszcza się także słodycze, cukierki, pierniczki, które oznaczają radość z przyjścia Mesjasza na ziemi, oraz zakończenie adwentowego postu.

Po zachodzie słońca, kiedy na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka, wierni zasiadają do wieczerzy wigilijnej, która u mariawitów ma charakter postny. Wieczerza rozpoczyna się od modlitwy, podczas której czytany jest fragment Ewangelii o narodzeniu Chrystusa, wierni tradycyjnie dzielą się opłatkiem i składają sobie świąteczne życzenia, a na stołach płonie świeca Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom. Popularny jest zwyczaj spożywania dwunastu potraw, układania sianka pod obrusem oraz dodatkowe nakrycie dla niezapowiedzianego gościa. W niektórych regionach szczególnie popularną potrawą jest tzw. „zupa mariawicka”, czyli wywar ugotowany z suszonych owoców z dodatkiem makaronu. Podczas wieczerzy śpiewa się kolędy i pastorałki oraz obdarowuje się prezentami.

Kościoły mariawickie są bogato przyozdabiane choinkami, szopką bożonarodzeniową ze żłóbkiem, gwiazdami betlejemskimi, girlandami i innymi dekoracjami świątecznymi. W pracach nad przygotowaniem świątyń do Bożego Narodzenia często uczestniczą dzieci i młodzież, wykonując różnego rodzaju ozdoby.

W liturgii mariawickiej święta Bożego Narodzenia trwają przez trzy dni od 25 grudnia do 27 grudnia. W wielu parafiach świętowanie rozpoczyna się w nocy z 24 na 25 grudnia od uroczystej jutrzni bożonarodzeniowej i pasterki. Podczas jutrzni radośnie rozbrzmiewa śpiew wezwania: „Chrystus, Chrystus, Chrystus się nam narodził, pójdźmy adorujmy Go!”, przeplatany z psalmem 95. Następnie śpiewa się hymn: „Słowo wcielone”. W pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia msze święte sprawowane są według trzech różnych formularzy mszalnych, nawiązujących do hołdu aniołów, pasterzy i mędrców, stąd nazwy mszy: anielska o północy, pasterska o świcie i królewska sprawowana w południe. W większych parafiach popołudniami odprawiane są nieszpory, podczas których również śpiewa się bożonarodzeniowy hymn „Słowo wcielone”.

W drugi dzień świąt, we wspomnienie ukamienowania św. Szczepana, w niektórych parafiach istnieje zwyczaj obrzucania się owsem, orzechami lub cukierkami. Tradycja ta szczególnie jest żywa w diecezji śląsko-łódzkiej. Pękająca skorupa orzecha jest symbolem nowego życia. Trzeciego dnia świąt, 27 grudnia, mariawici wspominają św. Jana Apostoła i Ewangelistę, na pamiątkę nieudanej próby otrucia świętego zatrutym winem; kapłani błogosławią wtedy wino i dają wiernym do spożycia. Podczas dystrybucji wina śpiewana jest kolęda „Mesyjasz przyszedł”, która opowiada o cudzie w Kanie Galilejskiej. 28 grudnia wspomina się Świętych Młodzianków Męczenników, czyli dzieci betlejemskie zabite przed Heroda Króla.

Szczególne znaczenie ma także zakończenie Starego Roku, podczas którego wierni dziękują Bogu za otrzymane przez cały rok dary i łaski, wynagradzają za grzechy i własną oziębłość. W parafiach odprawiane są dziękczynne nabożeństwa: msze święte i adoracje Przenajświętszego Sakramentu, na zakończenie których śpiewany jest hymn „Ciebie Boga chwalimy”. Jest to również dzień, w którym mariawici wspominają ostateczne wyjście z Kościoła Rzymskokatolickiego. 31 grudnia 1906 r. w kościołach na terenie diecezji płockiej, warszawskiej i lubelskiej został bowiem odczytany dekret o ekskomunice większej, nałożonej na św. Marię Franciszkę Kozłowską i o. Jana Marię Michała Kowalskiego oraz wszystkich, którzy opowiedzieli się za mariawityzmem.

W Nowy Rok przypada uroczystość Obrzezania Pańskiego i Imienia Jezus, podczas której wierni modlą się o błogosławieństwo na cały rok i odmawiają litanię do Najsłodszego Imienia Jezus.

Między 24 grudnia a 6 stycznia trwa czas Godów Bożonarodzeniowych, czyli 12 świętych dni i nocy, gdy szczególnie akcentuje się rolę przyjścia Chrystusa na świat. Jest to czas wspólnego śpiewania kolęd i pastorałek, a mieszkania wiernych odwiedzają wtedy kolędnicy.

W okresie Bożego Narodzenia mariawici szczególnie akcentują przyjście Chrystusa w Eucharystii, które dokonuje się codziennie na ołtarzach całego świata. Przenajświętszy Sakrament jest bowiem przedłużeniem tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. Według nauczania Ojców Kościoła „Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek mógł stać się bogiem”. W ten czas szczególnie akcentuje się miłość Boga do człowieka, która objawia się we Wcieleniu. Mariawita wezwany jest do przebóstwienia, do zjednoczenia z Bogiem. Bóg uniża siebie, przyjmując ludzkie ciało, aby nasze człowieczeństwo podnieść wzwyż mocą swej łaski i zjednoczyć ze swoim bóstwem.

Kościół Prawosławny

Święto Narodzenia Chrystusa w Kościele Prawosławnym obchodzone jest 25 grudnia/7 stycznia. Do IV w. Narodzenie Chrystusa obchodzono 6 stycznia wspólnie z Chrztem Pańskim jako święto Objawienia Pańskiego. Narodzenie Chrystusa zaliczane jest do grona dwunastu wielkich świąt. Zwane jest także „zimową Paschą”. Sens święta zawiera się m.in. w wezwaniu ludzkości do powrotu do jedności z Bogiem. Bóg staje się człowiekiem po to, by człowiek mógł stać się na powrót dzieckiem Bożym. Narodzenie Chrystusa jest świętem obejmującym całe stworzenie, co wyrażają teksty liturgiczne stwierdzając, że cała przyroda składa Chrystusowi dar: pasterze oddają pokłon, mędrcy przychodzą z darami, ziemia ofiaruje grotę, a ludzkość przynosi w ofierze Bogurodzicę.

Święto poprzedza czterdziestodniowy post, który wieńczy Wigilia, czas oczekiwania na przyjście Boga, surowego postu do zachodu słońca. Wieczerza wigilijna spędzana jest w gronie rodzinnym, ogranicza się do skromnych potraw, których nie musi być dwanaście.

Świąteczne nabożeństwa w większości parafii prawosławnych w Polsce odbywają się nocą i składają się z trzech części: wielkiej komplety przeplatanej pieśniami wyrażającymi sens święta z błogosławieństwem chlebów, oleju, wina i pszenicy, jutrzni oraz św. Liturgii. Tradycyjnie świątynie przystrajane są choinkami, a na centralnym pulpicie umieszczana jest ikona Narodzenia Chrystusa wyrażająca istotę święta. W prawosławnej tradycji rzadko spotykane są żłóbki.

Pierwszego dnia świąt obchodzi się narodzenie Jezusa w Betlejem. Drugiego dnia Kościół Prawosławny wspomina Bogurodzicę, dzięki której Wcielenie Drugiej Osoby Świętej Trójcy stało się faktem. Trzeci dzień święta poświęcony jest pierwszemu męczennikowi, arcydiakonowi Stefanowi, który oddał życie za Chrystusa narodzonego w Betlejem i zmartwychwstałego.

1/14 stycznia Kościół Prawosławny obchodzi święto Obrzezania Pańskiego i pamięć św. Bazylego Wielkiego, twórcy reguły monastycyzmu wschodniego oraz wielkiego nauczyciela niepodzielonego Kościoła pierwszego tysiąclecia. Obrzezanie Pańskie obchodzone jest ósmego dnia po narodzeniu Chrystusa i upamiętnia obrzezanie oraz nadanie imienia nowonarodzonemu Mesjaszowi. Druga Osoba Trójcy Świętej, Jezus Chrystus, dawca starotestamentowego prawa podporządkowuje się wymogom Starego Zakonu, wskazując na jego wypełnienie w Nowym Przymierzu. Chociaż Kościół Prawosławny rozpoczyna nowy rok liturgiczny 1/14 września, w wielu świątyniach tego dnia odprawiane jest noworoczne nabożeństwo dziękczynne.

Okres poświąteczny zwany świętymi dniami trwa do wigilii święta Chrztu Pańskiego, tj. 5/18 stycznia. Wówczas prawosławni spędzają wspólnie czas, by weselić się kolędując i wychwalając nowonarodzonego Zbawiciela. Prawosławie posiada bogatą tradycję kolędniczą. Do dzisiaj zachowała się praktyka odwiedzania domów z ręcznie wykonaną, bogato zdobioną kolędniczą gwiazdą, nieodłącznym atrybutem świąt.

Obchody Bożego Narodzenia w różnych Kościołach w obiektywie

(fot. Aldona Karska, PKSM Nowa Sobótka, PKSM Warszawa, ks. Rafał Dmitruk i ks. Igor Kutovyi)