Adwent w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Adwent trwa 4 tygodnie (4 niedziele) i rozpoczyna się w Kościele Ewangelicko-Augsburskim zwykle pod koniec listopada. Wraz z adwentem luteranie wkraczają w nowy rok kościelny.

Adwent pochodzi od łacińskiego słowa adventus i oznacza przyjście. Chrześcijanie używają tej nazwy zarówno do opisania przyjścia Chrystusa na ziemię poprzez narodzenie z Marii Panny, jak i na określenie powtórnego przyjścia Chrystusa w chwale (paruzja). Już w IV w. ustalono, że pierwszy dzień adwentu przypada w niedzielę cztery tygodnie przed 25 grudnia i rozpoczyna się wtedy nowy rok kościelny.

W tradycji ewangelickiej adwent związany jest z oczekiwaniem na powtórne przyjście Chrystusa, przygotowaniem się do kolejnej pamiątki jego urodzin (Boże Narodzenie), ale też zachęca do zmian, do prostowania i naprawiania wielu spraw w życiu.

W czasie adwentu odprawiane są w parafiach ewangelickich tygodniowe nabożeństwa adwentowe. Barwą liturgiczną jest kolor fioletowy. Podczas liturgii wstępnej po Kyrie zamiast „Chwała na wysokościach Bogu”, ksiądz intonuje hymn Benedictus: „Błogosławiony niech będzie Pan, iż nawiedził i odkupił lud swój”, natomiast zbór odpowiada: „Prostujmy swoje drogi, adwentu nadszedł czas, Bóg daje pokój błogi, Bóg Chrystus wzywa nas i mówi: Idę już. Przyjdź, Panie, przyjdź wołamy. Otwarte już serc bramy, w nich dary swoje złóż”.

Adwent to czas oczekiwania i nadziei. Oczekiwaniu towarzyszą symbole obecne w liturgii. W ewangelickich domach pojawiają się wieńce adwentowe z czterema świecami, które zapalane są w kolejne niedziele adwentu. Rodziny mogą gromadzić się przy zapalonych świecach, czytać Słowo Boże i zmawiać modlitwy. Wieniec adwentowy jest również obecny w części ołtarzowej luterańskich kościołów i kaplic. Światło świecy nawiązuje do proroctwa Izajasza zapowiadającego Mesjasza – światłość świata.

Historia wieńca adwentowego wiąże się z osobą ewangelickiego duchownego ks. Jana Wicherna, który w grudniu 1839 r. w sali modlitw ewangelickiego ośrodka dla sierot z biednych dzielnic Hamburga zapalił pierwszą świecę adwentowego wieńca.

Nierozerwalnie związana z tradycją adwentową ewangelików jest muzyka tego okresu roku kościelnego. Przykładem takim jest pieśń–hymn, wybrzmiewający w domach i podczas nabożeństwa adwentowego. To niezwykle dynamiczny i radosny utwór, powstały w Niemczech na początku XIX w. do muzyki Georga Friedricha Händla z Oratorium Juda Machabeusz i noszący tytuł: „Córko syjońska”. Jest to najbardziej znany adwentowy utwór muzyczny, a jego popularność jest porównywalna do kolędy „Cicha noc”.

W domach popularny jest także kalendarz adwentowy – specjalny kalendarz służący do odliczania dni od pierwszego dnia adwentu do Wigilii Bożego Narodzenia. Każdego dnia adwentu odkrywa się kolejny kartonik lub kopertę gdzie ukryty jest werset biblijny, zadanie na dany dzień oraz niespodzianka.

W parafiach odbywają się również tradycyjne adwentówki i gwiazdki czyli spotkania dla dzieci, młodzieży, seniorów czy innych grup parafialnych. W niektórych parafiach odbywają się adwentowe rekolekcje dla rodzin oraz kiermasze, podczas których sprzedaje się wieńce, pierniczki, kartki i ozdoby choinkowe, często wykonane przez dzieci, młodzież czy seniorów.

W adwencie rozprowadzane są w parafiach świece Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom, w ramach ekumenicznej akcji prowadzonej przez Diakonię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Ewangelicko-Reformowanego, Caritas Kościoła Rzymskokatolickiego i Eleos Kościoła Prawosławnego.

Przez cały czas adwentu i okres Bożego Narodzenia nad ołtarzem lub przed kościołem nad głównym wejściem zapalona jest „Gwiazda adwentowa”. Ta pięcioramienna gwiazda symbolizuje Pana Jezusa Chrystusa. Pochodzi ona od wspólnoty w Herrnhut.

 

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

W Kościele Ewangelicko-Metodystycznym adwent to czas przygotowania na przyjście Chrystusa w różnych aspektach: przyjście Jezusa (Mesjasza) narodzonego w Betlejem, Jego powtórne przyjście przy końcu świata oraz ciągłe przychodzenie Chrystusa do życia i serca wierzących. W ciągu czterech tygodni czytania Pisma Świętego przechodzą od fragmentów o powtórnym przyjściu Chrystusa na sąd, przez fragmenty Starego Testamentu o oczekiwaniu na przyjście Mesjasza, do fragmentów Nowego Testamentu o zapowiedziach przybycia Chrystusa, głoszonych przez Jana Chrzciciela i aniołów.

 

Kościół Ewangelicko-Reformowany

Adwent w kalendarzu liturgicznym stanowi początek roku kościelnego. Z wyjątkiem Kościołów prawosławnych, obchodzących początek roku 1 września, całe chrześcijaństwo rozpoczyna rok liturgiczny wraz z pierwszą niedzielą adwentu.

Łacińskie słowo adventus jest tłumaczeniem greckiego epifaneia i parusia. Oznacza przyjście, nadejście, przyszłość. „Tak więc już samo słowo wyraża osobliwy splot teraźniejszości i przyszłości, istnienia i jeszcze-nie-istnienia, posiadania i oczekiwania” – napisał o adwencie Karl Rahner w książce „Mały rok kościelny”.

Liturgia

W liturgii adwentowej święci się pamiątkę wcielenia Słowa Bożego, które już się dokonało i które trwa, oraz oczekiwanie ponownego przyjścia Chrystusa: na sąd ostateczny i ostateczne odkupienie, które jeszcze nie nastąpiło.

Adwent uobecnia oczekiwanie przedchrześcijańskie na przyjście zbawienia, teraźniejszość zbawienia w Jezusie Chrystusie, które już się dokonało, oraz przyszłość tego zbawienia – jeszcze ukrytą, ale która zostanie odsłonięta na końcu czasów.

W adwencie wierni wspominają więc to, czym byli przed Chrystusem, czym są dzięki Niemu i czym będą. W adwencie trzeba święcić „pamięć zbawienia już dokonanego, bo jest ono naszym tylko o tyle, o ile przyjęliśmy je jako swoją teraźniejszość; i wreszcie pamięć przyszłości, bo teraźniejsze zbawienie istnieje tylko wtedy, jeśli zostaje przyjęte jako zawierający obietnicę zadatek ostatecznego odkupienia” (K. Rahner).

Geneza i historia

Dla pierwszych chrześcijan wyrażenie adventus Domini oznaczało przyjście Chrystusa w tajemnicy wcielenia i Jego drugie przyjście w chwale. Dopiero później termin ten przyjął się na oznaczenie okresu przygotowania na Boże Narodzenie.

Najstarsza wzmianka o okresie przygotowania na przyjście Pana znajduje się w „Liber mysteriorum” św. Hilarego, biskupa Poitiers (zm. 367).

O trzytygodniowym okresie przygotowania na święto Epifanii w Hiszpanii wspomina IV kanon synodu w Saragossie z 380 r., żądając od wiernych codziennego uczęszczania do kościoła. Pod koniec V w. przedłużono ten okres przygotowania do 40 dni i zaczynał się on już 11 listopada (św. Marcina). W Galii w V w. obowiązywał w adwencie post.

W Rzymie w tym czasie adwent nie był jeszcze znany. Pojawił się on w Wiecznym Mieście w VI w. i obejmował dwie niedziele przed Bożym Narodzeniem. Nie miał on wtedy charakteru pokutnego aż do VIII w., gdy tradycja rzymska połączyła się z gallikańską dzięki reformie liturgicznej papieża Grzegorza Wielkiego.

Współcześnie adwent obejmuje 4 tygodnie przed świętami Bożego Narodzenia.

Zwyczaje

Wieniec adwentowy

Jednym z najbardziej wymownych zwyczajów w okresie poprzedzającym Boże Narodzenie jest wieniec adwentowy, czyli upleciony z gałązek świerku, jodły, sosny lub daglezji wieniec z czterema świecami. Symbolizuje on wspólnotę oczekującą w miłości i radości przyjścia swego Pana.

Wieniec adwentowy upowszechnił przed 170 laty niemiecki teolog i działacz społeczny, protestant Jan Henryk Wichern z Hamburga. W założonej przez siebie szkole i przytułku dla sierot wprowadził go z myślą o swoich podopiecznych. Chciał nadać świetlicy, w której zbierały się dzieci, bardziej rodzinny charakter, który jednocześnie sprzyjałby modlitwie. W Polsce zwyczaj ten pojawił się po pierwszej wojnie światowej.

Jest możliwe, że wymyślając wieniec adwentowy Wichern czerpał z tradycji żydowskiego święta Chanuka, bowiem jego charakterystycznym elementem jest zapalanie po jednej świecy w każdy z ośmiu dni tego święta. Dokładnie analogicznie zapala się po jednej świecy dla każdego tygodnia adwentu w przypadku świec wieńca adwentowego.

Wieniec umieszcza się w pobliżu Stołu Pańskiego w kościele, a także w centralnym miejscu w domu, najlepiej na stole, przy którym spotyka się rodzina.

Ewa Jóźwiak

 

Kościół Polskokatolicki

Adwent w Kościele Polskokatolickim to czas, który niesie za sobą podwójne przesłanie. Z jednej strony jest to czas oczekiwania na przyjście Zbawiciela w sensie eschatologicznym, z drugiej czas przygotowania do świętowania pamiątki wcielenia Syna Bożego. Stąd adwent składa się tak naprawdę z dwóch części. Pierwsza, trwająca do 16 grudnia, to czas szczególnego podkreślenia motywów eschatologicznych, oczekiwania i gotowości na przyjęcie Boga. Natomiast ostatnie osiem dni adwentu (od 16 do 24 grudnia) to czas bezpośredniego przygotowania do celebracji Bożego Narodzenia. W tym czasie głównie podkreśla się moment wcielenia oraz dziękuje Bogu za dzieło odkupienia dokonane w Synu Bożym. Adwent jest więc czasem czuwania i przygotowywania się na powtórne przyjście Chrystusa oraz czasem radosnego oczekiwania na obchód pamiątki wcielenia. Kościół daje temu wyraz szczególnie w trzecią niedzielę adwentu, zwaną od pierwszego słowa antyfony wejścia Gaudete, czyli „raduj się”. W tym dniu Kościół podkreśla radość z wcielenia Chrystusa, a także używa specjalnych różowych szat liturgicznych.

Tradycją okresu adwentu jest przygotowanie wieńca adwentowego, zawierającego cztery świece po jednej na każdą niedzielę, a także dodatkowej świecy roratniej, związanej z mszami roratnimi, czyli mszami wotywnymi o Najświętszej Maryi Pannie, sprawowanymi tradycyjnie przed świtem, na których używa się białego koloru liturgicznego, a także usłyszeć można hymn anielski „Chwała na wysokości Bogu…”, który nie pojawia się na żadnych innych mszach tego okresu.

Adwent jest to także czas rekolekcji adwentowych, czyli specjalnych dni skupienia (ich liczba zależy od parafii, najczęściej trwają od jednego do trzech dni), kiedy duchowni wygłaszają specjalne okolicznościowe nauki lub kazania dotyczące przygotowania do świąt Narodzenia Pańskiego. Tradycją jest także to, że w czasie rekolekcji wierni mają okazję do przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania przed świętami.

Kościół Polskokatolicki wspomina także wielu świętych Pańskich w czasie całego miesiąca. Są to:

• 4 grudnia – św. Barbara, dziewica i męczennica, oraz św. Jan Damasceński, kapłan i doktor Kościoła;
• 6 grudnia – św. Mikołaj, biskup;
• 7 grudnia – św. Ambroży Mediolański, biskup i doktor Kościoła;
• 13 grudnia – św. Łucja, dziewica i męczennica;
• 26 grudnia – św. Szczepan, pierwszy męczennik;
• 27 grudnia – św. Jan, apostoł i ewangelista;
• 28 grudnia – św. św. Młodziankowie, męczennicy – dzieci betlejemskie zamordowane z rozkazu Heroda;
• 31 grudnia – św. Sylwester, biskup.

 

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Adwent to pierwsza część roku kościelnego (bowiem rok liturgiczny rozpoczyna się od Wielkanocy), która zaczyna się nieszporami w sobotni wieczór między 26 listopada a 2 grudnia, kończy zaś przed zachodem słońca 24 grudnia, w Wigilię Bożego Narodzenia. Jest to okres trwający około czterech tygodni, zawierający zawsze cztery niedziele, na pamiątkę czterech tysięcy lat oczekiwania na Mesjasza przez Żydów. Nazwa pochodzi od łacińskiego rzeczownika adventus, który w języku polskim oznacza przyjście.

W tradycji mariawickiej rozróżnia się trojakie przyjście Chrystusa Pana:

• pierwsze – historyczne, które dokonało się ponad dwa tysiące lat temu w Betlejem;
• drugie – mistyczne, pełne łaski przyjście do duszy poszczególnego człowieka;
• trzecie – powtórne przyjście Chrystusa na sąd ostateczny i realizacja Królestwa Bożego na ziemi.

W liturgii adwentu czytane są zarówno proroctwa Starego Testamentu zapowiadające przyjście Mesjasza na ziemię, jak również fragmenty Apokalipsy św. Jana, listy apostolskie i Ewangelie w których znajdują się zapowiedzi paruzji oraz przyjścia Królestwa Bożego na ziemię. W Ewangeliach wybrzmiewają fragmenty o Maryi i Janie Chrzcicielu, który przygotowuje drogę na przyjście Pańskie.

To radosne oczekiwanie zawiera w sobie elementy pokutne. We mszy świętej nie odmawia się hymnu anielskiego „Chwała na wysokości Bogu”, aby radośnie wybrzmiał on przy Narodzeniu Chrystusa podczas pasterki. Kościół wzywa także wiernych do rezygnacji z organizowania hucznych imprez, praktykowania modlitwy, postu i jałmużny, podejmowania różnego rodzaju wyrzeczeń i postanowień. W niektórych parafiach odprawiane są rekolekcje adwentowe, które mają przygotować duchowo na spotkanie z Chrystusem.

Post w Kościele mariawickim nie polega na wstrzymywaniu się od pokarmów mięsnych, ale raczej na wyrzeczeniu się określonej przyjemności. Należy pamiętać, że umartwienie to nie może być szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe dla otoczenia (sprzeciwia się temu przykazanie miłości). Również podejmując post pokarmowy, będąc w gościnie spożywa się wszystko to, co gospodarz poda na stole. Jałmużna praktykowana jest przez zbiórki odzieży, maskotek, odzieży czy kupno świec wigilijnych (dochód z nich przeznaczony jest na kolonie charytatywne organizowane przy Świątyni Miłosierdzia i Miłości w Płocku). Rekolekcje natomiast są czasem głębszego zastanowienia się nad kondycją swojej duchowości. Dzięki przystąpieniu do sakramentu pokuty i Eucharystii można lepiej przygotować się duchowo do świąt Bożego Narodzenia.

W rozumieniu mariawickim adwent (oczekiwanie na przyjście Jezusa) trwa przez całe życie. Mariawita powinien być zawsze przygotowany na spotkanie z Chrystusem. W szczególny sposób rozważa się powtórne przyjście Chrystusa do duszy każdego człowieka, które następuje na skutek przyjmowania komunii świętej. Greckie słowo paruzja oznacza zarówno przyjście, pojawienie się, jak i obecność, stąd też mariawici szczególnie wypatrują obecności Boga w Eucharystii, odprawiając adorację Przenajświętszego Sakramentu. Dla mariawitów wzrost czci dla Pana Jezusa w Eucharystii jest równoznaczny z rozszerzaniem się i budowaniem Królestwa Bożego na ziemi, z ideą odrodzenia świata i odnowienia człowieka.

W mariawityzmie szczególnie akcentuje się maryjny aspekt oczekiwania. Rankiem odprawiane są msze roratnie (nazwa pochodzi od pierwszych słów łacińskiego introitu – Rorate coeli), podczas których zapalona jest dodatkowa świeca – roratka, oznaczająca Maryję, która nosi w sobie światłość świata – Jezusa Chrystusa. Ponadto coraz bardzie popularny staje się zwyczaj umieszczania w kościołach i domach wiernych wieńców adwentowych.

Kolorem liturgicznym adwentu jest fiolet, chociaż we mszach roratnich używa się szat białych z błękitnym akcentem. Trzecia niedziela adwentu ma charakter radosny, podczas niej kapłani mogą użyć szat koloru różowego, który oznacza radość w czasie oczekiwania oraz jest znakiem, że już zbliżają się święta i mamy ostatni moment na przygotowanie się do spotkania z Chrystusem Panem.

Do ważniejszych wspomnień liturgicznych przypadających w adwencie należą:

• 30 listopada – św. Andrzeja Apostoła
• 4 grudnia – św. Barbary Męczennicy, patronki górników
• 6 grudnia – św. Mikołaja Biskupa
• 8 grudnia – uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
• 21 grudnia – św. Tomasza Apostoła
• 24 grudnia – Wigilia Bożego Narodzenia

W niektórych parafiach śpiewane są w okresie adwentu godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny.

Dla mariawitów wiara w Niepokalane Poczęcie Maryi nie ma charakteru dogmatycznego, co oznacza, iż nie jest ona konieczna do zbawienia, ale stanowi istotny przymiot doktryny i liturgii tego wyznania.

 

Kościół Prawosławny

W Kościele Prawosławnym post przed świętem Narodzenia Chrystusa jest pierwszym, wielodniowym postem w kalendarzu liturgicznym. Rozpoczyna się 15/28 listopada i trwa do 25 grudnia / 7 stycznia. Podobnie do Wielkiego Postu trwa czterdzieści dni. Post ten nazywany jest również Filipowym. Jego nazwa pochodzi od dnia poprzedzającego rozpoczęcie postu, w którym wspominana jest pamięć św. ap. Filipa (14/27 listopada).

Post to czas wstrzemięźliwości. Celem postu jest wzmożona troska o zbawienie duszy i oczyszczenie z grzechów. Cielesny post polega na powstrzymaniu się od obfitych, głównie mięsnych oraz mlecznych posiłków, na dobrowolnym wyrzeczeniu się wszelkiego łakomstwa. Nieodłączny od cielesnego, post duchowy jest okresem wzmożonej pobożności, walki z grzechem i duchowego doskonalenia się, a także koncentracji na osobach potrzebujących.

Ważnym wydarzeniem liturgicznym w okresie postu bożonarodzeniowego jest święto Wprowadzenia Bogurodzicy do świątyni obchodzone 21 listopada / 4 grudnia. Święto to można nazwać dniem przedświątecznym Narodzenia Chrystusa. Zgodnie z tradycją, podczas nabożeństwa poprzedzającego święto śpiewa się hirmosy, tj. pieśni bożonarodzeniowego kanonu autorstwa św. Kosmy z Majumy – „Chrystus rodzi się wychwalajcie…”, będące wprowadzeniem w tajemnicze i radosne wydarzenie narodzin Zbawiciela. Od tego dnia w cerkwiach zezwala się na śpiewanie kolęd.

Święto Narodzenia Chrystusa poprzedzają dwie niedziele: świętych Praojców i Ojców. W niedzielę św. Praojców wychwalani są patriarchowie, prorocy i bogobojni mężowie Starego Testamentu, którzy zasnęli w wierze i nadziei narodzin Mesjasza. Drugą niedzielą przygotowującą do święta Narodzenia Chrystusa jest niedziela św. Ojców. Okres ten poświęcony jest wychwalaniu przodków Chrystusa. Podczas niedzielnej św. Liturgii czytana jest genealogia Chrystusa według ewangelisty Mateusza, stanowiąca niejako potwierdzenie tego, że Zbawiciel faktycznie narodził się w ciele, i jednocześnie będąca wypełnieniem obietnicy Bożej danej przodkom.

Ostatni dzień postu, Wigilia, nazywany jest soczelnikom od słowa socziwo, które jest nazwą potrawy, jaką należy spożyć w tym dniu. Socziwo (koliwo) to nic innego jak danie składające się z różnych ziaren zbóż, kaszy, ryżu, bakalii i miodu. Wigilia święta w cyklu nabożeństw zajmuje szczególne miejsce. W tym dniu obowiązuje surowy post do wieczornych godzin. Spożywanie posiłku dopuszcza się dopiero po zachodzie słońca. W Kościele Prawosławnym, podobnie jak i u innych chrześcijan, wieczerzę wigilijną poprzedza przybranie choinki (choć drzewko nie jest typowym dla prawosławnej tradycji, tym niemniej stało się mimowolnie jej częścią) oraz wspólna modlitwa. Potrawy zawsze są postne, skromne i nie musi ich być dwanaście. Istnieją znaczne różnice w charakterze wieczerzy wigilijnej, nie tylko wśród narodów prawosławnych, ale nawet w samym Kościele Prawosławnym w Polsce. Wiele symboli zrozumiałych na wsi, jest nieznanych mieszkańcom miast. W niektórych regionach Polski, np. na Podkarpaciu, przestrzega się do dziś liczby dwunastu potraw, każdy z uczestników wieczerzy powinien ich spróbować.