Wielki Tydzień w Kościołach Polskiej Rady Ekumenicznej

Wielki Piątek w kościele ewangelicko-augsburskim św. Trójcy w Warszawie (fot. Przemysław Florjanowicz-Błachut)

W Kościołach zachodnich rozpoczyna się Wielki Tydzień – szczególny okres w życiu chrześcijan różnych wyznań, gdy wspominane są ostatnie dni ziemskiego życia Jezusa, jego męka i śmierć, ale również ustanowienie sakramentu komunii świętej. Jak ten czas jest obchodzony w Kościołach zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej?

W tym roku rozpoczynająca Wielki Tydzień Niedziela Palmowa przypada w Kościołach zachodnich 24 marca, zaś w Kościele Prawosławnym 28 kwietnia. Wynika to z różnych terminów Wielkanocy. Ta zaś przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Jednak Kościoły wschodnie używają kalendarza juliańskiego, który jest opóźniony o 13 dni względem kalendarza gregoriańskiego, przyjętego przez Kościoły zachodnie. Z tego względu obie tradycje chrześcijańskie najczęściej obchodzą Wielkanoc w różnych terminach: czasem jest to różnica tygodnia, czasem – jak w tym roku – nawet pięciu. Co jakiś czas Wielkanoc jest obchodzona w tym samym terminie (więcej na ten temat piszemy w artykule z 2017 r. „Kiedy chrześcijanie świętują Wielkanoc?”).

Wielki Tydzień w Kościele Ewangelicko-Augsburskim koncentruje myśli wierzących wokół męki Jezusa Chrystusa, przypomina o zdradzie, upokorzeniu, bólu i śmierci Zbawiciela na krzyżu. Jest to szczególny okres liturgiczny, a jego kulminacyjnym punktem jest najważniejsze ewangelickie święto – Wielki Piątek. Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową, podczas której wspomina się radosny wjazd Jezusa Chrystusa do Jerozolimy.

W Wielki Czwartek chrześcijanie upamiętniają Ostatnią Wieczerzę. To pamiątka ustanowienia przez Jezusa Chrystusa Wieczerzy Pańskiej. Luteranie wierzą, że komunia święta jest sakramentem, to znaczy ustanowionym przez Jezusa Chrystusa widzialnym znakiem niewidzialnej łaski Bożej. Kościół uroczyście obchodzi Wielki Czwartek jako dzień wdzięczności za Sakrament Ołtarza. W środku Wielkiego Tygodnia jest to dzień szczególny – dzień radosny, stąd kolorem liturgicznym jest biały, w liturgii ksiądz śpiewa dziękczynne „Chwała Bogu na wysokościach!”, a zbór odpowiada: „Na wysokościach Bogu cześć”.

Wielki Piątek to dzień wyciszenia i zatrzymania oraz refleksji i zadumy pod krzyżem Zbawiciela. Jest to związane z ewangelicką duchowością, która koncentruje się na wewnętrznym doświadczaniu i przeżywaniu Chrystusa w Słowie Bożym i sakramencie. W Wielki Piątek zazwyczaj odprawiane są dwa nabożeństwa ze spowiedzią i komunią świętą. W kościołach dominuje czerń, krzyż przesłonięty jest kirem na znak żałoby, a dzwony kościelne milczą. Liturgia ma charakter żałobny. Choć tego dnia nie ma wymogu postu, to w niektórych domach jest on praktykowany, czasem rezygnuje się z oglądania telewizji, słuchania radia czy korzystania z internetu. Wielka Sobota to dzień ciszy, zadumy i przygotowania do Wielkanocy. Przed południem w niektórych parafiach odprawiane są nabożeństwach na cmentarzach.

W Kościele Starokatolickim Mariawitów Wielki Tydzień również zaczyna się Niedzielą Palmową, która ma charakter świąteczny i radosny, przy jednoczesnej zapowiedzi męczeńskiej śmierci Jezusa. Tego dnia na początku liturgii następuje obrzęd poświęcenia palm wielkanocnych, po którym odprawiana jest uroczysta msza święta. Od Wielkiego Czwartku aż do rezurekcji dniem i nocą odprawiana jest adoracja Przenajświętszego Sakramentu. Oprócz liturgicznych nabożeństw odprawiane są Gorzkie żale, drogi krzyżowe i wspólne adoracje. W wielu kościołach od Wielkiego Piątku aż do procesji rezurekcyjnej zasłonięte są okna, na znak żałoby i tego, że świątynie stały się ciemnym grobem, który zostanie rozświetlony dopiero blaskiem Zmartwychwstania.

Wielki Czwartek jest pamiątką ustanowienia sakramentu Eucharystii. W ten dzień biskupi poświęcają oleje święte: krzyżma, katechumenów i chorych. We wszystkich parafiach sprawowana jest uroczysta msza święta z przeniesieniem Przenajświętszego Sakramentu do ciemnicy i nieszpory. Po nieszporach kapłan dokonuje obnażenia ołtarza, które symbolizuje odarcie Chrystusa z szat. Od tego czasu wierni gromadzą się na modlitwie w ciemnicy. Wielki Piątek jest dniem żałoby, pokuty i rozpamiętywania cierpienia i ofiary Chrystusa. W ten dzień liturgia odbywa się przy bocznym ołtarzu, czytana jest męka Pańska, odmawiana jest modlitwa powszechna Kościoła, po której następuje uczczenie Krzyża Świętego i przeniesienie Przenajświętszego Sakramentu z ciemnicy do bocznego ołtarza. W ten dzień nie ma ofiary eucharystycznej, gdyż Kościół koncentruje się na ofierze krzyża.

Wielka Sobota jest przedsionkiem wielkanocnej radości. Chrystus zstępuje do otchłani, aby wybawić dusze, które go oczekiwały. W ten dzień odbywa się szereg ceremonii, ogłaszane jest Orędzie Wielkanocne i sprawowana jest uroczysta msza święta z nieszporami. Na „Chwała na wysokości Bogu”, rozbrzmiewają wszystkie dzwony kościelne, uroczyście aklamuje się „Alleluja”. Poświęcone zostają ogień, ciernie, kadzidło, paschał, woda i woda używana do chrztu, pokarmy.

Kościół Prawosławny w Wielki Tydzień wspomina ostatnie dni ziemskiego życia Chrystusa. Podniosłość tego tygodnia polega na tym, że wierni przestają koncentrować się na własnych zmaganiach duchowych, zaś cała uwaga przeniesiona zostaje na Jezusa Chrystusa kroczącego na Golgotę. Ten czas poprzedzają dwa ściśle ze sobą związane święta: cud wskrzeszenia Łazarza i wejście Pana do Jerozolimy. Zgodnie z tradycją, w wigilię tego drugiego święta, jak i w samym dniu świątecznym ma miejsce poświęcenie palm lub gałązek wierzbowych udekorowanych kwiatami. Do dzisiaj zachowała się pobożna praktyka przechowywania „palm” przez cały rok, jako widzialny symbol zwycięstwa życia nad śmiercią. W ciągu pierwszych trzech dni Wielkiego Tygodnia Kościół nieprzerwanie przypomina o zbliżającej się męce Chrystusa. W Wielki Poniedziałek wspominana jest osoba sprawiedliwego Józefa, w Wielki Wtorek – spór z faryzeuszami i innymi uczonymi w piśmie oraz zapowiedź zburzenia Jerozolimy, w Wielką Środę – wieczerza w domu Szymona Trędowatego, podczas której nierządnica namaściła Chrystusa drogocennym olejem.

Wielki Czwartek to dzień wspomnienia Mistycznej Wieczerzy i ustanowienia św. Eucharystii. Tego dnia wspominane są także następujące wydarzenia: umycie nóg apostołom, arcykapłańska modlitwa i zdrada. W katedrach biskupich praktykowany jest obrzęd obmycia nóg dwunastu kapłanom przez biskupa. Wieczorem, w trakcie jutrzni Wielkiego Piątku, odczytywanych jest dwanaście fragmentów Ewangelii, przypominających ostatnie mowy Chrystusa do apostołów, arcykapłańską modlitwę, pojmanie, sąd u arcykapłana, ukrzyżowanie i pogrzeb Mesjasza.

W Wielki Piątek wspominana jest śmierć Jezusa Chrystusa. Dlatego tego dnia św. liturgia nie jest sprawowana, gdyż sam Chrystus składa siebie w ofierze. W związku z tym w Wielki Piątek obowiązuje ścisły post. Rano odprawiane są wielkie godziny kanoniczne. Po południu odprawiana jest wielka wieczernia, w trakcie której na środek świątyni wynoszona jest ikona z wizerunkiem Chrystusa złożonego w grobie – płaszczanica. Nabożeństwo to bogate jest w czytania proroctw Starego Testamentu, lekcję apostolską oraz Ewangelię opisującą sąd przed Piłatem, ukrzyżowanie oraz złożenie Chrystusa do grobu. Na zakończenie wieczerni wierni kłaniają się i całują płaszczanicę. Bezpośrednio po niej ma miejsce nabożeństwo małej komplety, które wyraża głęboki smutek Cerkwi z powodu śmierci Zbawiciela oraz matczyny ból Bogurodzicy.

Liturgia Wielkiej Soboty koncentruje się wokół płaszczanicy. Po przeczytaniu lekcji apostolskiej, w trakcie śpiewu „Powstań, Boże, sądź ziemię, bowiem Ty rządzisz we wszystkich ludach” szaty w świątyni zmieniane są z czarnych na białe, po czym czytana jest pierwsza Ewangelia o zmartwychwstaniu Chrystusa. Wielką Sobotę kończy nabożeństwo środka nocy – połunosznica.

Więcej o obchodzeniu Wielkiego Tygodnia w Kościołach zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej tutaj

Galeria zdjęć z obchodów Wielkiego Tygodnia

(fot. Andrzej Chomczyk, Tomasz Grześ, Łukasz Troc, Przemysław Florjanowicz-Błachut, parafie mariawickie w Kadzidłowej, Łanach, Sobótce i Warszawie)