Jednota Wileńska

• Telewizja

  24.07.2018, godzina 7:00 | TVP 2

  
  
  

  Jednota Wileńska, czyli Wileński Kościół Ewangelicko-Reformowany, działający na wschodnim terenie II Rzeczypospolitej, swoimi korzeniami sięga działającej od XVI w. Jednoty Litewskiej.

  Już w 1522 r. na dwór księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego przybył z Krakowa Szymon Zacjusz z Proszowic. Rok później już odbywały się nabożeństwa reformowane w pałacu książęcym w Wilnie. Najprawdopodobniej to właśnie pod wpływem Zacjusza Radziwiłł ufundował pierwsze zbory w Lukiszkach, Brześciu, Nieświeżu, Węgrowie. Szymon Zacjusz w 1557 r. został seniorem zborów litewskich oraz skupił je wokół pierwszej oryginalnej konfesji polskiej – „Wyznania zboru wileńskiego” i „Aktu zboru wileńskiego” (1559), których to dzieł był autorem. To były początki tej jednoty, która przetrwała kontrreformację oraz zabory.

  Podczas zaborów Jednota Wileńska stała się odrębną jednostką kościelną w carskiej Rosji. Pomimo rusyfikacji, synod i duchowni zachowali język polski w zborach. I właśnie kultywowanie polskości stało się przyczyną pewnych prześladowań. W 1824 r. zostało zamknięte ewangelicko-reformowane gimnazjum w Kiejdanach. Natomiast w 1864 r., po przyłączeniu się wychowanków do powstania, zlikwidowano ufundowane w 1617 r. i utrzymywane przez Jednotę gimnazjum w Słucku. Wielkim ciosem była sekularyzacja dóbr kościelnych, przeprowadzona zgodnie z ukazem carskim z 1841 r. Pomimo tych trudności, Jednota Wileńska pod koniec XIX w. stanowiła twór skonsolidowany wewnętrznie, opierający pracę kościelną na niewielkiej liczbie zborów.

  Po odzyskaniu niepodległości Kościół stanął przed kolejnymi zadaniami. Przede wszystkim musiał odbudować organizację kościelną, zapewnić byt materialny zborom, które ucierpiały podczas działań wojennych. Kościół Ewangelicko-Reformowany w Wilnie zachował swą odrębność ustrojową. Opiekował się także misją anglikańską, działającą na tym terenie, i grupami emigrantów czeskich na Wołyniu. W Wilnie istniała niezwykle cenna biblioteka synodalna i archiwum. Prowadzona była akcja wydawnicza. Na szczególną uwagę zasługuje fakt ponowienia publikowania „Zbioru Pomników Reformacji”, zawierającego w wielotomowej serii pojedyncze dokumenty i listy, akta synodów reformowanych generalnych, prowincjonalnych i dystryktowych, księgi poszczególnych zborów. Od 1937 r. ukazywał się oficjalny organ kościelny – czasopismo „Szlakiem Reformacji”.

  Od 9 do 11 listopada 1926 r. w Wilnie, z inicjatywy Jednoty Wileńskiej, doszło do zjazdu przedstawicieli wszystkich Kościołów ewangelickich w Polsce. Powołano wówczas Radę Kościołów Ewangelickich z bp. Juliuszem Burschem na czele. Celem Rady było utrzymywanie dobrych stosunków, zapobieganie nieporozumieniom na tle narodowościowym i nawiązanie ściślejszej współpracy Kościołów.

  W momencie wybuchu drugiej wojny światowej istniały w Polsce dwa odrębne Kościoły Ewangelicko-Reformowane, którymi kierowały dwa synody, dwa konsystorze i dwaj superintendenci: ks. Stefan Skierski w Warszawie i ks. Konstanty Kurnatowski w Wilnie. Po drugiej wojnie światowej Wilno nie było już położone na terenie Polski.

  Reportaż opowiada o Jednocie Wileńskiej, która nieco zapomniana, warta jest przypomnienia. Interesująca historia, ludzie, którzy ją tworzyli, zabytki kultury materialnej, zachowane archiwalia przypominają o bogactwie i różnorodności wielu wspólnot chrześcijańskich istniejących przez wieki na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.