Poznaj prawosławie – o języku nabożeństw słów kilka

W związku z pytaniami, które pojawiły się podczas Międzywyznaniowego spotkania młodzieży postanowiliśmy opublikować serię artykułów, będących odpowiedzią na nurtujące młodzież zagadnienia. Zachęcamy do lektury piewszego tekstu z cyklu „Poznaj prawosławie”, w którym ks. Tomasz Stempa odpowie na pytanie: „dlaczego prawosławni odprawiają nabożeństwa w języku innym niż polski?”.

O języku nabożeństw słów kilka

Statut Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego jasno mówi o tym, że językiem liturgicznym Cerkwi w Polsce jest język cerkiewnosłowiański.

Wynika to z kilku faktów, które w skrócie należy przytoczyć:

– język, który w pisemnej formie został stworzony i przyniesiony  przez świętych Cyryla i Metodego na słowiańskie tereny w IX w. i dalej rozwijany, i dopracowywany przez ich uczniów, stał się językiem liturgicznym słowiańskich Kościołów prawosławnych. Nie do końca zrozumiały nawet w czasach śww. Cyryla i Metodego, zyskał miano języka świętego i takie przekonanie tkwi głęboko w sercach wielu prawosławnych mieszkających w Polsce,

– w momencie formowania się struktur Cerkwi prawosławnej na terenach Polski (po I i II wojne światowej) w jej skład wchodziła autochtoniczna ludność zamieszkująca polskie tereny jednakże na co dzień używająca innego języka niż polski (mowa o mniejszościach narodowych). W momencie formowania się struktur PAKP nie było nawet tłumaczeń podstawowych ksiąg i tekstów liturgicznych na język polski, tak więc było niemożliwe wdrożenie w tym czasie języka polskiego do życia liturgicznego. Wspomnieć należy, że taka komisja została już powołana po I wojnie światowej, której dorobek pojawił się już w 1928r.

– wierni, którzy zamieszkiwali swoje tereny od pokoleń albo od momentu zasiedlania danych terenów, a zostali dotknięci procesami przesiedleńczymi, (bieżeństwo, akcja Wisła) lub polonizacyjnymi wraz ze zmianą wyznania, bardzo często odczuwali niechęć do wszystkiego co polskie jako manifest swojego pochodzenia i sprzeciw przeciwko asymilacji. Bardzo często na ziemiach odzyskanych to właśnie cerkiew i język, pozwoliły im zachować własną autentyczność i kulturę,

– badania, które były przeprowadzone w roku 2012 pokazują, że język cerkiewnosłowiański przez wiernych PAKP, jest uważany za najdostojniejszy język liturgiczny i wcale nie chcą zmiany na inny bardziej zrozumiały. Preferują natomiast, aby język polski był językiem kazań i czytań ewangelicznych. Szerzej o analizie ankiety: Tomasz Stempa, Język liturgiczny słowiańskich Kościołów prawosławnych. Stanowisko wiernych Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w sprawie języka liturgicznego „ELPIS” 2016, nr 18, ss.113-120.

Abstrakt: …Analiza zebranych materiałów z życia Słowiańskich Kościołów prawosławnych, pokazuje, że
w niektórych przypadkach język cs. nie jest już aktualnym i zasadnym językiem liturgicznym. Już dawno wprowadzony został bilingwizm lub też język cs. wyparty został przez języki narodowe. Wnikliwa obserwacja sytuacji językowo-liturgicznej w słowiańskich Kościołach prawosławnych pokazuje, że aktualność i zasadność użycia języka cs. jako języka liturgicznego, zależy od kilku czynników. Tak jak w przypadku niekanonicznych Kościołów prawosławnych w Macedonii i na Ukrainie, język cs. zostaje zastąpiony językiem narodowym z powodów czysto nacjonalistycznych. W przypadku Bułgarii i Serbii, czynnikiem wpływającym na zamianę jest traktowanie Kościoła prawosławnego, jako Kościoła narodowego. W przypadku wschodnich, Słowiańskich Kościołów prawosławnych (Białoruś, Polska, Rosja) zmiana językowo-liturgiczna odbywa się najwolniej. Wpływa na to historia Kościołów z okresu XIX i XXI w., temperament i usposobienie Słowian wschodnich. W tym przypadku największym przeciwnikiem języka cs. jest szeroko pojmowana demokracja. Wierni Kościoła prawosławnego w Polsce nadal chcą modlić się w języku cerkiewnosłowiańskim. Warto jest też wspomnieć o tym, że w Kościołach, w których funkcjonuje już język narodowy, język cs. nie został całkowicie wyparty z życia liturgicznego. Powszechny jest bilingwizm językowo-liturgiczny, a w niektórych przypadkach, w szczególności w miejscach z ostoję prawosławia, obserwowany jest powrót do języka cs. (Serbia, Bułgaria).

– być może w przyszłości argument niezrozumiałości języka cs. zdominuje sferę życia liturgicznego i częściowo nabożeństwa będą sprawowane w języku polskim lub naprzemiennie z językiem cs. Nie jest to nowe zjawisko, ponieważ takie nabożeństwa są już sprawowane w Polsce. Przygotowane są też tłumaczenia umożliwiające pełne posługiwanie się tekstami w trakcie nabożeństw sprawowanych w języku polskim.

Ks. Tomasz Stempa